Category: Քիմիա

Քիմիական միացությունները, որոնք ունեն նույնական քիմիական բանաձևեր, բայց տարբերվում են հատկություններով և մոլեկուլում ատոմների դասավորությամբ, կոչվում են իզոմերներ։

Գոյություն ունեն իզոմերների երկու հիմնական տեսակ, որոնք կարող են հետագայում դասակարգվել տարբեր ենթատիպերի:

Այս հիմնական տեսակներն են կառուցվածքային և տարածական:

Կառուցվածքային իզոմեր, որը նաև հայտնի է որպես սահմանադրական իզոմեր, այն է, որտեղ երկու կամ ավելի օրգանական միացություններ ունեն նույն մոլեկուլային բանաձևերը, բայց տարբեր կառուցվածքներ:

Ածխածային կմախքը կառուցվածքային իզոմերիզմի տեսակ է, որտեղ մոլեկուլային բանաձևը նույնն է, բայց ածխածնային շղթայի դասավորությունը տարբեր է:

Ուղիղ շղթայով ածխաջրածնի մոլեկուլում ածխածնի յուրաքնչյուր ատոմ միացած է մեկ կամ երկու ատոմ:

Ճյուղավորված շղթայում հայտնվում է ատոմ որը միացած է լինում երեք ատոմների։

Ալկանների  մոլեկուլների  գնդա-ձողիկային  մոդելների  հավաքումը, իզոմերները  և  անվանակարգը, ածխածնի  առաջնային, երկրորդային, երրորդային  և  չորրորդային  ատոմներ:Մեթանի,  էթանի, էթիլենի, ացետիլենի, ցիկլոպրոպանի  մոլեկուլային, կառուցվածքային, էլեկտրոնային  բանաձևերը, էլեկտրոնային  ամպերի  փոխծածկը և մոլեկուլների գնդաձողային մոդելները:

CH4 մեթան

C2H6 էթան

C3H8 պրոպան

C4H10 բութան

C5H12 պենտան

• Կենսական  տարրեր: Կենդանի  օրգանիզմում պարունակվող  օրգանական նյութերը:
• Ածխածին  տարրի  ատոմի  կառուցվածքի  առանձնահատկությունները:
• Հիբրիդացման  երևույթը  քիմիական  կապ  առաջանալիս,  sp-, sp²— , sp³—  հիբրիդացում: 
• Քիմիական  կապերի  էլեկտրոնային  բնույթը  օրգանական  նյութերում:
• Օրգանական  նյութերի  բազմաթվության պատճառներըը և կառուցվածքային  հիմնադրույթները:
• Իզոմերիա  երևույթը: Իզոմերիայի  տեսակները` կառուցվածքային և տարածական:
• Հոմոլոգիա  երևույթը: Հոմոլոգիական  շարքեր: Հոմոլոգներ: Իզոլոգներ:
• Օրգանական միացությունների հիմնական դասերը: Ֆունկցիոնալ խմբեր:
• Ալկանների հոմոլոգիական շարքը: Էթիլեն: Ացետիլեն: Բենզոլ:
• Քիմիական  ռեակցիաների  տեսակները օրգանական քիմիայում`տեղակալման, միացման, քայքայման, կրեկինգի, փոխանակման, վերօքս, խմորման, պոլիմերման: 
• Կովալենտային  կապի  խզման  եղանակները` հոմոլիտիկ, հետերոլիտիկ:
• Քիմիական  ռեակցիաների  մեխանիզմները`ռադիկալային, իոնային, իոն-ռադիկալային:

Մեթանի,  էթանի, էթիլենի, ացետիլենի, ցիկլոպրոպանի  մոլեկուլային, կառուցվածքային, էլեկտրոնային  բանաձևերը, էլեկտրոնային  ամպերի  փոխծածկը և մոլեկուլների գնդաձողային մոդելները

                 Ինքնաստուգման  առաջադրանքներ

                        Թեման՝ <<Ոչ մետաղներ>>

           Յուրաքանչյուր առաջադրանքը 0,222 միավոր  է1. Ո՞ր  շարքում  են  նյութերը  ներկայացված  ըստ  մարդու  օրգանիզմում  դրանց   զանգվածային   բաժնի  նվազման.1) ածխաջրեր, ջուր, սպիտակուցներ, ճարպեր 2) սպիտակուցներ, ջուր, ճարպեր, ածխաջրեր3) սպիտակուցներ, ածխաջրեր, ջուր, ճարպեր4) ջուր, սպիտակուցներ, ճարպեր, ածխաջրեր

2. Օդում  ֆոսֆորի  այրման,  ստացված  ֆոսֆորի (V) օքսիդի  ջրում  լուծվելը  և  ֆոսֆորական թթվի չեզոքացումը  նատրիումի  հիդրօքսիդով ռեակցիաներըի   ո՞ր  տեսակին  են համապատասխանում .                  

    1)   միացման, տեղակալման,  փոխանակման

   2)   միացման, միացման, փոխանակման

4P+5O2=2P2O5

3H2O+P2O5=2H3PO4

H3PO4+3NaOH=Na3(PO4)+3H2O

   3)   փոխանակման, տեղակալման, միացման

   4)   միացման, փոխանակման,  տեղակալման

3. Ջրածինը  խառնել  են  2,5 մոլ օդին  և  այրել: Ստացվել  է  9 գ  ջուր: Ի՞նչ  ծավալով (լ)    

      ջրածին  են  խառնել  օդին.    

      1)  6,72                                     2)  11,2                                      3)  22,4                              4)  5,66  4. Երկրագնդի  կեղևում  թթվածնի  և  սիլիցիումի  զանգվածային  բաժինները  հավասար  են  0,48    և  0,28, համապատասխանաբար: Երկրակեղևում  թթվածնի  ատոմների  թիվը  քանի՞ անգամ   է  մեծ  սիլիցիումի ատոմների  թվից.  

1)   2                                               2) 2,5                                               3) 3                                      4) 4 

5. Որո՞նք  են  բաց  թողած  բառակապակցությունները.  

 Վերքերը 3%-անոց  ջրածնի  պերօքսիդով  մշակելիս  այն  փրփրում  է, քանի  որ ____________ազդեցությամբ  ջրածնի  պերօքսիդը  քայքայվում  է  անջատելով_____________:

 1)  կատալազ  ֆերմենտի, ատոմային  ջրածին                                 

 2)   ուրեազ  ֆերմենտի,  ատոմային  թթվածին

        3)  ուրեազ  ֆերմենտի,  ատոմային  ջրածին

        4)  կատալազ  ֆերմենտի, ատոմային  թթվածին:

6. Որո՞նք  են մոլեկուլային  բյուրեղավանդակով  պարզ  նյութեր.

ա)  C_ալմաստ                                                գ)  S₈                                                     ե)   I₂                                է)  P_սև

բ)  P₄                                                                դ) Si                                զ)  C_գրաֆիտ                        ը)  Br₂

1) բ, գ, է, ը                     2)   ա, դ, զ, է                  3) բ, դ, զ,ը  4) բ, գ, ե, ը

7. Որքա՞ն   է  վերականգնիչ  նյութի  գործակիցն  ըստ  ֆոսֆորի (V) օքսիդի  և  ածխի  փոխազդեցության  ռեակցիայի  հավասարման. 

          1)  2                                    2) 5                                     3)  4                                4) 6

8. 0,3 մոլ  քանակով   R^–  անիոնում  պարունակվում  է  5,4 մոլ  էլեկտրոն: Ո՞րն  է  այդ  անիոնը.

1) I^–  2) Br^– 3) Cl^–4) F^–

 9. Ո՞ր  երկու  միացություններում  է  ֆոսֆոր  տարրի  օքսիդացման  աստիճանը  նույնը.1) BaHPO₄  և  Ba₃P_2. 3) Ca₂P₂O₇  և  Ca(H₂PO₄)₂. 2) Ca(H₂PO₄)₂  և  Ca₃P₂4)  KH₂PO₃ և  Ca₃P₂

10. Որքա՞ն  է  էլեկտրոնային  զույգերի  թիվը  CO և  CO₂  մոլեկուլների  բանաձևերում.

       1)  7                             2) 10                                      3)  6                                    4) 13

11. Ո՞ր  շարքի  նյութերը  կարող  են  ազոտական  թթվի  ստացման  հումք  լինել.

1)  օդ, ամոնիակ, չիլիական սելիտրա 

2)  մագնիսական  երկաթաքար, ազոտ,  թթվածին 

3)  սիլվինիտ, ազոտ, թթվածին 

4)  ամոնիակ, կերակրի  աղ, թթվածին

12. Ի՞նչ   քիմիական  կապեր  կան  ազոտի  մոլեկուլում…

կովալենտ ոչ բևեռային N≡N

13. Քանի՞  լիտր (ն.պ.) ազոտ  կարելի  է ստանալ  1  կգ  հեղուկ  օդից, որում  ազոտի  զանգվածային  բաժինը  75,6 %  է…

Բնութագրեք  հետևյալ  ոչ մետաղը (ածխածին, թթվածին,  ջրածին,  ազոտ,  ֆոսֆոր, ծծումբ, սիլիցիում,  քլոր) 

Ածխածին

C Ar(12) IV Գլխ․ ենթախումբ 2-րդ պարբ

միջուկի լիցք +6 e -6 էներգ մակարդակների թիվ -2 1S2 2S2 2P2

վալենտականություն I I IV

Օքս աստիճան -4 +2 +4

Mr(CO)=12+16=28 M(CO)=28 գ/մոլ

Mr (CH4)=12+4=16 M(CH4)=16 m

Mr(CO2)=12+16×2=40 M(CO2)=40g m

W(C)=1x12x100/40=30%

W(O2)=100-30=70%

թթվածին

O A(O)=16

VI Գլխ․ ենթախումբ 2-րդ պարբ

միջուկի լիցք +8 e -8 էներգ մակարդակների թիվ -2 1S2 2S2 2P4

վալենտականություն I I

Օքս աստիճան -2 -1 +1 +2

Mr(O2)=16×2=32 M(O2)=32 գ/մոլ

Mr (NO)=14+16=30 գ/մոլ

Mr(CO2)=12+16×2=40 M(CO2)=40g m

W(C)=1x12x100/40=30%

W(O2)=100-30=70%

Ջրածին

H A(H)=1

I Գլխ․ ենթախումբ 1-րդ պարբ

միջուկի լիցք +1 e -1 էներգ մակարդակների թիվ 1 1S1

վալենտականություն I

Օքս աստիճան 1 0 -1

Mr(H2)=1×2=2 M(H2)=2 գ/մոլ

Mr (H2O)=1×2+16=18 M (H2O)=18 գ/մոլ

Mr(HNO3)=1+14+16×3=63 M(CO2)=40g m

W(O2)=1x16x100/18=88,8%

Ազոտ

N A(N)=14

V Գլխ․ ենթախումբ 2-րդ պարբ

միջուկի լիցք +7 e -7 էներգ մակարդակների թիվ 2 1S2 2S2 2P3

վալենտականություն I I III IV V

Օքս աստիճան +5 +4 +3 +2 +1 0 -1 -2 -3

Mr(N2)=14×2=28 M(N2)=28 գ/մոլ

Mr (NO3)=14+16×3=62 M(NO3)=16 գ/մոլ

Mr(NH3)=14+3=40 M(NH3)=40 գ/մոլ

Mr(N2O3)=14×2+16×5=108 M(N2O5)=108 գ/մոլ

W(N)=14x2x100/108=25,9%

W(O2)=100-25,9=74,1%

Ֆոսֆոր

P A(P)=31

V Գլխ․ ենթախումբ 3-րդ պարբ

միջուկի լիցք +15 e -15 էներգ մակարդակների թիվ 3 1S2 2S2 2P6 3S2 3P3

վալենտականություն II III V

Օքս աստիճան +5 +3 +1 0 -1 -3

Mr(P2O5)=31×2+15×5=142 M(P2O5)=142 գ/մոլ

Mr (H3PO4)=1×3+31+16×4=98 M(H3PO4)=98 գ/մոլ

Mr(HPO3)=1+31+16×3=80 M(HPO3)=80 գ/մոլ

Mr(P2O5)=142

W(P)=31x2x100/142=43,6%

W(O2)=100-43,6=56,4%

ԾԾումբ

S A(S)=32

VI Գլխ․ ենթախումբ 3-րդ պարբ

միջուկի լիցք +16 e -16 էներգ մակարդակների թիվ 3 1S2 2S2 2P6 3S2 3P4

վալենտականություն I I III IV VI

Օքս աստիճան +6 +4 +2 -2

Mr(S)=32 M(S)=32 գ/մոլ

Mr (HSO4)=2+32+64=98 M(H2SO4)=98 գ/մոլ

Mr(SO3)=32+48=80 M(SO3)=80 գ/մոլ

W(S)=1x32x100/80=40%

W(O2)=100-40=60%

Սիլիցիում

Si A(Si)=28

IV Գլխ․ ենթախումբ 3-րդ պարբ

միջուկի լիցք +14 e -14 էներգ մակարդակների թիվ 3 1S2 2S2 2P6 3S2 S23P2

վալենտականություն I I IV

Օքս աստիճան +4 +2 +1 0 -4

Mr(Si)=28 M(Si)=28 գ/մոլ

Mr (H2SiO3)=2+28+48=78 M(H2SiO3)=78 գ/մոլ

Mr(SiO3)=28+48=76 M(SiO3)=76 գ/մոլ

W(Si)=1x28x100/76=36,8%

W(O2)=100-36,8=63,2%

Քլոր

Cl A(Cl)=35,5

VII Գլխ․ ենթախումբ 3-րդ պարբ

միջուկի լիցք +17 e -17 էներգ մակարդակների թիվ 3 1S2 2S2 2P6 3S2 3P5

վալենտականություն I

Օքս աստիճան+7 +6 +5 +4 +3 +1 0 -1

Mr(Cl2)=35,5×2=71 M(Cl2)=71 գ/մոլ

Mr (HClO)=135,5+16=52,5 M(HClO)=52,5 գ/մոլ

Mr(HCl)=1+35,5=36,5 M(HCl)=36,5 գ/մոլ

Mr(Cl2O)=35,5×2+16=87,7 M(Cl2O)=87,2 գ/մոլ

W(Cl)=2×35,5×100/87=81,6%

W(O2)=100-81,6=18,4%

Մարտի  1-ից   13-ը՝ Նախագիծ՝ <<Տարրերի  քիմիա` Ոչմետաղներ. Հալոգեններ>>

Բովանդակությունը. 7- րդ  խմբի  գլխավոր  ենթախումբի` հալոգենների F, Cl, Br, I, At  ընդհանուր  բնութագիրը, ատոմների  կառուցվածքն  ու  հատկությունները, պարզ  նյութերի  ընդհանուր  բնութագիրը, հալոգենների  ջրածնային  միացությունները: Քլորի ընդհանուր բնութագիրը, ատոմի կառուցվածքը, տարածվածությունը  բնության մեջ, ֆիզիկական  և  քիմիական հատկությունները,ստացումը,կիրառումը:Քլորաջրածնական  թթվի (աղաթթվի)  ֆիզիկաքիմիական  հատկությունները  և  իր  աղերը:

Անհատական-հետազոտական  աշխատանքի  թեման— <<Հալոգենների, դրանց  միացությունների  կիրառությունը  և  կենսաբանական  դերը>>

* Առաջադրանք 1. 7-րդ խմբի գլխավոր
ենթախմբի տարրերի
ընդհանուր բնութագիրը

պարբերական համակարգի VII խմբի տարրերը ֆտոր անվանվում են հալոգեններ` F, քլոր` CI, բրոմ` Br, յոդ` I : Հալոգենների խմբին է պատկանում նաև At (աստատ)տարրը:Հալոգենների ատոմներն արտաքին էլեկտրոնային շերտում պարունակում են 7-ական էլեկտրոն: Հալոգենների քիմիական ակտիվությունը մեծ է և այդ պատճառով բնության մեջ ազատ վիճակում չեն հանդիպում:
* Առաջադրանք 2.Հալոգենների
տարածվածությունը բնության

Հալոգենները բնության մեջ շատ հանդիպում են միացությունների ձևով։

Ֆտորի ամենատարածված միացությունները-ֆլյուորիտը, կիրոլիտը, ֆտորապատիտը:
Քլորե- կերակրի աղը, սիլվինը և կառնալիտը:
Բրոմի և յոդի միացություններ են պարունակում բնական ջրերը։
* Առաջադրանք 3. Հալոգենների ատոմների
բաղադրությունը և
կառուցվածքը

Քլոր — 17 պրոտոն, 17 էլեկտրոն, 19 նեյտրոն.
Բրոմ — 35 պրոտոն, 35 էլեկտրոն, 45 պրոտոն.
Ֆտոր — 9 պրոտոն, 9 էլեկտրոն, 10 նեյտրոն.
Յոդ — 53 պրոտոն, 53 էլեկտրոն, 74 նեյտրոն

* Առաջադրանք 4. Քլորի վալենտականությունը
և օքսիդացման աստիճանը
միացություններում

Վալենտականություն( 1, 3, 5, 7).
Տարբեր միացություններում քլորի օքսիդացման աստիճանները ՝ 7; 6; 5; 4; 3; 1; 0 և -1:

* Առաջադրանք 5.Հալոգեն պարզ նյութերի
ֆիզիկաքիմիական
հատկությունները

Ֆտոր(F2) -գազ ,չի հեղուկանում, բաց դեղին ,հոտը սուր ու գրգռող, հալման ջերմաստիճանը ՝ -220, եռման ջերմաստիճան -183:
Բրոմ(Br2)- հեղուկ, գույն՝ կարմրագորշ ,հոտ՝տհաճ,հալման ջերմաստիճանը ՝ -7,եռման ջերմաստիճանը ՝ -7:
Յոդ(I2)- պինդ ,գույն՝մուգ մանուշակագույն մետաղական փայլով, հոտը սուր ,հալման ջերմաստիճան՝+114, եռման ջերմաստիճան՝+186:
Քլոր (Cl2)- գազ (հեղուկ էճնշման տակ), գույն՝ դեղնականաչ , հոտ՝ խեղդող , հալման ջերմաստիճան՝ -101, եռման ջերմաստիճան ՝ -34:

* Առաջադրանք 6.  Քլորի և նրա միացությունների
կիրառությունը

Քլորը կիրառում են բամբակյա գործվածքների և թղթի սպիտակեցման համար:Խմելու ու կենցաղային նպատակների համար նախատեսված ջուրը մինչև ջրատար խողովակների ցանց մղելը հիվանդաբեր միկրոօրգանիզմներից ախտահանվում է իր մեջ աննշան քանակի քլոր լուծելով։ Քլորն օրգանիզմ է մտնում նատրիումի քլորիդի (NaCl) ձևով, որը խթանում է նյութափոխանակությունը: Քլորից ստացվում են տարբեր պլաստմասաներ, կաուչուկ, բույսերի պաշտպանության միջոցներ, սինթետիկ մանրաթելեր, դեղամիջոցներ և ներկեր։ 

* Առաջադրանք 7. Աղաթթվի և նրա աղերի
կիրառությունը։

Աղաթթու քլորաջրածնի լուծույթն է ջրում որը ուժեղ միահիմն թթու է , հատկություններով, փոխազդում է մետաղների, օքսիդների, լուծելի և լուծելի հիմքերի, աղերի կալիումի պերմանգանատի հետ։ Աղաթթվի աղերը լայն կիրառություն ունեն կենցաղում։ ԹԹվածնավոր ամենահայտնի աղերից բերթոլետյան աղն է, KClO3 -այն անգույն ջրում լավ լուծվող նյութ է։ Աղաթթվի աղերից լավ կիրառություն ունի քլորակիրը, որը սպիտակ քլորի սուր հոտով փխրուն սպիտակ փոշի է, օգտագործվում է բամբակյա գործվածքների և թղթի սպիտակեցման համար, կանխարգելիչ միջոց է բակտերիաների դեմ։մոլային զանգվածը 36,46 գ/մոլ խտությունը 1,19 հալման 5երմաստիճանը -30, հալման ջերմ 48, քլորաջրածինը լավ լուծվում է ջրում:

«Թեմատիկ հարցեր  և  վարժություններ»՝
*1. Ինչո՞ւ  են 7-րդ  խմբի գլխավոր  ենթախմբի տարրերին անվանում «հալոգեններ».                                                     *2. Ինչո՞ւ են հալոգենները
համարվում կենսական տարրեր…

անվանվում է այդպես քանի որ բազմաթիվ մետաղների հետ առաջացնում են մեծ գործածություն ունեցող աղեր:

*2. Ինչո՞ւ են հալոգենները համարվում կենսական տարրեր…

Հալոգենները կենսական տարրեր են համարվում, որովհետև առաջացնում են բարդ օրգանական նյութեր և ապահովում են օրգանիզմների կենսագործունեությունը:

*3. Որո՞նք են հալոգենների
միացությունների դերը մարդու
օրգանիզմում….

Հալոգենները ունեն մեծ նշանակություն մարդու օրգանիզմում։ NaCl մտնում է արյան պլազմայի բաղադրության մեջ։ Cl- իոնը մասնակցում է նյարդերում և մկաններում իմպուլսների հաղորդմանը։Յյոդը մտնում է վահանաձև գեղձի հորմոնների կազմության մեջ, որի պակասի դեպքում առաջանում է հիպոտիրիոզ հիվանդությունը։ HCl որը մտնում է ստամոքսահյութի բաղադրության մեջ, նպաստում է մարսողությանը և պակասի դեպքում առաջանում են տարաբնույթ խանգարումներ։

*4. Կարելի՞ է խմելու ջուրը
ախտահանել քլորով… Պատասխանը հիմնավորեք…

Խմելու ջուրը ախտահանվում է քլորով, հիմնվելով նրա բակտերիոցիտ հատկության վրա։ Բայց եթե չպահպանվի քլորի թույլատրելի կոցենտրացիան խմելու ջրի մեջ, այն կարող է առաջացնել թունավորումներ։ Խմելու ջրից կգա տհաճ քլորի հոտ և քլորը կարող է շատ վնասակար լինել առողջության համար
*5. Ի՞նչ է ժավելաջուրը…

Ժավելաջուր-NaCLO: Օժտված է սպիտակեցնող հատկությամբ։ Կիրառվում է թղթի և տեքստիլ արդյունաբերության մեջ։

*6. Ի՞նչ է քլորակիրը…

Քլորակիրը կալցիումի հիդրօքսիդի և քլորի փոխազդեցության արդյունք է և բյուրեղաջուր պարունակող բարդ կոմպլեքս ։Քլորի հոտով,, սպիտակ փոշի ։ Պարունակում է 28–38% ակտիվ (քլոր անջատվում է աղաթթու ավելացնելիս)։ 2% խոնավություն պարունակող քլորակիրը տարեկան կորցնում է ակտիվ քլորի 1%-ը, իսկ 10% խոնավություն պարունակողը կորցնում է 10%–ը։

*7. Աղաթթվի  ո՞ր  աղի  0.9%-անոց ջրային  լուծույթն  է  կոչվում «ֆիզիոլոգիական լուծույթ»

Ֆիզիոլոգիական լուծույթը աղային լուծույթ է, որի օսմոսային ճնշումը և աղային կազմը շատ մոտ է արյան պլազմայի օսմոսային ճնշմանը և աղային կազմին։

*8.  Կատարեք  հաշվարկ.<<1 կգ   «ֆիզիոլոգիական լուծույթ»  պատրաստելու  համար քանի՞գրամ  աղ  և  ջուր  պետք  է  վերցնել:

Մարտի  15-ից   19-ը՝ Լաբորատոր  փորձեր՝ ՙՔլորաջրածնական  թթվի (աղաթթվի) ֆիզիկաքիմիական  հատկությունները:

Սովորել  դասագրքից`  էջ  41-ից  56-ը: Նախապատրաստվել  լաբորատոր  աշխատանքին` <<Աղաթթվի  ֆիզկական  և  քիմիական  հատկությունները>>:

Անհատական հետազոտական աշխատանք՝ <<Առանց ջրի կյանք չկա…>>            

Ջուրն օրգանիզմի ամենակարևոր բաղադրիչներից է: Օրգանիզմում այն առաջանում է օրգանական նյութերի օքսիդացման արդյունքում և մասնակցում է կենսագործունեության համար կարևոր շատ քիմիական ռեակցիաների: Ջուրը հասուն մարդու օրգանիզմում 60-65 %-ն է կազմում :
առանց ջրի հնարավոր չէ ապրել: Ջուր կա ամեն մի կենդանի էակի մեջ:
Բացահայտել են որ ջուրը հիշողություն ունի,այն լսում և հիշում է կատարված ամեն բան: Սերը ուրախությունը բարձրացնում է ջրի էներգետիկան, իսկ ագրեսիան` ցածրացնում:
Աղոթքներ ընթերցելով մարդը կարող է փոխել ջրի կառուցվածքը:
Իր դրական ու բացասական մտքերով մարդն ազդում է բնության վրա, քանի որ բնության մեջ բոլոր օրգանիզմները ջուր են պարունակում:Մեր օրգանիզմի ջրի օրական պահանջը կազմում է 2 ,3 լ:
Բուժիչ հանքային ջուր է համարվում այն ջուրը, որն իր յուրահատուկ ֆիզիկաքիմիական հատկությունների շնորհիվ կարող է օգտագործվել բուժման, վերականգնման և տարբեր հիվանդությունների կանխարգելման համար: Սակայն ամեն հանքային ջուր չէ, որ կարող է համարվել բուժիչ: Բուժական նպատակներով օգտագործվող հանքային ջրերը պետք է արդյունահանված լինեն բնական աղբյուրներից կամ տարբեր խորություն ունեցող հորատանցքերից:

     

Առաջադրանք 1. Որո՞նք  են  ջրի  ֆիզիկական հատկությունները, թվարկեք….

Ջուրը խիստ տարբերվում է մյուս նյութերից, որոնց խտությունը ջերմաստիճանի բարձրացումից փոքրանում է, իսկ ջրի դեպքում, օրինակ, սառույցի խտությունը փոքր է ջրի խտությունից, դրա համար այն լողում է ջրի վրա, դրա շնորհիվ է ձմռանը սառույցի տակ կյանքը շարունակվում։ Ջուրն ունի ամենամեծ ջերմունակությունը, այդ պատճառով դանդաղ տաքանում է, դանդաղ սառչում։ 

Առաջադրանք 2. Որո՞նք  են  ջրի քիմիական  հատկությունները, գրեք  ջրի  փոխազդեցությունը  պարզ  և  բարդ  նյութերի  հետ ռեակցիաների հավասարումները…

Ջրի քիմիական հատկություններն են փոխազդեցությունը պարզ և բարդ նյութերի, մետաղների հետ։

Առաջադրանք 3. Որո՞նք  են  ջրի  օրգանոլեպտիկ  հատկությունները, թվարկեք…

օրգանոլեպտիկ  հատկությունը , ջուրը համ և հոտ չունի , այն դառն է լինում Ca և Mg աղերի , քաղցրահամ՝ K և Na աղերի շնորհիվ։

Առաջադրանք 4. Ջրի  փոխազդեցությունը  ակտիվ  մետաղներից` նատրիումի  հետ, գրեք  ընթացող  ռեակցիայի  հավասարումը….և  հավասարեցրեք  էլեկտրոնային  հաշվեկշռի  եղանակով….

2Na + 2H2O = 2NaOH + H2

Առաջադրանք  5.  Ո՞րն  է  համարվում  մաքուր  խմելու  ջուր… 

ջուրը մաքուր է երբ այն գույն համ և հոտ չունի , նաև երբ այն մի փոքր քաղցրահամ է։

Առաջադրանք   6.  Որո՞նք  են  ջրի    աղտոտման  պատճառները …

աղտոտման պատճառներից մեկն է արտադրական հոսքաջրերը, որոնք թափվում են և՛ գետեր և՛ լճեր և՛ ծովեր։Աղտոտման պատճառներից է նաև մարդկան փնթիությունը։Շատ մարդիկ աղբը լցնում են գետերի մեջ հատկապես պլաստիկ ՝շշեր, տոպրակներ և այլ։Այդ ախտոտված գետերը գնում լցվում են լճերի, ծովերի մեջ և այդպես տարածվում։Նաև ավելացնեմ որ շատ հոսքաջրեր պարունակում են նավթ նավթամթերք և այլն։

Առաջադրանք 7. Խմելու  սոդայի` նատրիումի   հիդրոկարբոնատի  լուծույթի  պատրաստումը  և  կոնցենտրացիայի  որոշումը…

Կշռեցինք.  m(NaHCO3)=4.2գ

V(H2O)=100 մլ ջուր

Պատրաստում ենք լուծույթը

Առաջադրանք 1 որոշել ստացված լուծույթում սոդայի զանգվածային բաժինը

 w(NaHCO3)=m(NaHCO3)/m(լուծույթ)x100

Քանի որ ջրի խտությունը  d 4c(H2O) =1/գ\մլ=գ/սմ հետևաբար m(H2O)=100գ

m(լուծույթ)=4.2 գ+100 գ=104.2գ

w=4,2/104,2=4,72% մոտավորապես 5%

Առաջադրանք 2

Որոշելլուծված նյութի մոլային բաժինը լուծույթում

x(NaHCO3)=n(NaHCO3)/n(NaHCO3)+n(H2O)*100%

Նյութի քանակը հավասար է n=m/M

Mr=Na*H*C*O3=23*1*12*48

• Որո՞նք են  կենդանի  օրգանիզմի  հիմնական  տարրերը

կընսական տարրեր են կոչվում այն քիմիական տարրի ատոմները որոնք առաջացնում են բարդ օրգանական նյութեր սպիտակուցներ,նուկլեինաթթուներ, ածխաջրեր,ճարպեր, վիտամիններ, գլյուկոզ , սախարոզ, օսլա, գլիկոգեն,լիպիդներ և այլն, որոնք ապահովում են կենդանի օրգանիզմի կենսագործունեությունը։Կենսական տարրերը դասակարգվում են մակրոտարրերի C (ածխածին),(H ջրածին) ,Օ (թթվածին),N (ազոտ), P( ֆոսֆոր)S(ծծումբ)։միկրոտարրերն են Fe( երկաթ) Na (նատրիում)Cl(քլոր), Mg(մագնեզիում),Ca(կալցիում), K(կալիում) I (յոդ),Zn(ցինկ)Cu(պղինձ) ալյումին սիլիցիում Se(սելեն)Mn(մանգա)և այլն։Ուլտրատարեր արծաթ ոսկի(Ag) ոսկի (Au) մոլիբդեն(Mo):

• Ո՞րն է  կենդանի  օրգանիզմի  կառուցվածքային  միավորը

Կենդանի օրգանիզմի կառուցվածքային միավորը բջիջն է: Բջիջը կազմված է ցիտոպլազմայից, որը պարփակված է բջջաթաղանթի մեջ և նաև օրգանոիդներից։բջիջը լինում է կենդանական և բուսական։Մարդը կենդանիները բույսերը բազմաբջիջ են իսկ միկրոօրգանիզմները(բակտերիաներ և այլն)միաբջիջ են՝ ունեն 1 բջիջ։

• Ինչու՞  են  գիտնականներն ասում. «Կյանքը՝ սպիտակուցների գոյության ձևն  է»

Սպիտակուցները շատ մեծ դեր ունեն մեր օրգանիզմում

• Որո՞նք են սպիտակուցների, ածխաջրերի, ճարպերի, նուկլեինաթթուների գործառույթները կենդանի օրգանիզմում

իրականացնում են նյութափոխանակության գործընթացները։ Նրանք կազմում են ներբջջային կառույցները՝ օրգանոիդները և բջջակմախքը, արտազատվում են միջբջջային տարածություն, որտեղ կարող են իրականացնել միջբջջային հաղորդակցությանը, մասնակցել սննդանյութերի հիդրոլիզին և միջբջջային նյութի ձևավորմանը։ Ըստ գործառույթի` սպիտակուցների դասակարգումը շատ պայմանական է, քանի որ նույն սպիտակուցը կարող է իրականացնել մի քանի ֆունկցիա։ Այսպիսի բազմաֆունկցիոնալ սպիտակուցի օրինակ է լիզիլ-փՌՆԹ-սինթետազը, որը ամինոացիլ-փՌՆԹ-սինթետազ է, այն ոչ միայն միացնում է լիզինի մնացորդը փՌՆԹ-ին, այլև կարգավորում է որոշ գեների տրանսկրիպցիան:Շատ սպիտակուցներ ունեն ֆերմենտատիվ ակտիվություն։ 

Ածխաջրերն ու ճարպերը հիմնականում իրականացնում են կառուցողական ֆունկցիան, էներգիական ֆունկցիան: Իսկ Նուկլեինաթթուներն իրականացնում են սպիտակուցների կառուցվածքի մասին տեղեկատվության պահպանումը, հաջորդ սերունդներին փոխանցումը, սպիտակուցի սինթեզի իրականացումը։

• Ինչպիսի՞  օրգանական և  անօրգանական  նյութեր  կան  կենդանի  օրգանիզմում:

Օրգանական նյութեր ճարպ, գլյուկոզ, սախարոզ, սպիտակուցներ: 

Անօրգանական նյութեր ջուր, կերակրի աղ, յոդ, աղաթթու, ածխաթթու գազ, թթվածին:

Սպիտակուցներ

Սպիտակուցները դրանք օրգանական միացություններ են որոնք կազմված են ալֆա-ամինաթթուներից։Ցանկացած կենդանի օրգանիզմում ընդգրկված են մեծ քանակությամբ տարբեր տեսակի սպիտակուցներ: Օրինակ մարդու օրգանիզմում հանդիպում են տասնյակ հազարավոր տեսակի սպիտակուցներ:Դրանց կազմի մեջ բացի C, H, O, N-ի ատոմներից կարող են լինել նաև S, Fe, Zn, Cu ատոմներ։ Կազմում են բջջի չոր զանգվածի 50-80%-ը։Սպիտակուցները կատարում են կառուցողական, կատալիզային և այլ տիպի ֆունկցիաներ: Կառուցողական ֆունկցիան ներառում է կառուցված բոլոր բջջիջների տեսակի թաղանթները և արտբջջային կառուցվածքը: Սպիտակուցների կատալիզային ֆունկցիան օժտված է ֆերմետներով: Ֆերմետները արագացնում են բջջում տեղի ունեցող քիմիական ռեակցիաները: Այդպիսի սպիտակուցներից է մարսողական ՝ պեպսին և տրիպսին ֆերմետները: Սպիտակուցների փոխադրական ֆունկցիան ապահովում է շրջակա միջավայրից դեպի բջիջ, ինչպես նաև բջջից դեպի շրջակա միջավայր, կամ էլ բջջի ներսում տեղից մյուսի տեղափոխումը: Նաև կա սպիտակուցների շարժողական ֆունկցիա: Հատուկ կծկվող սպիտակուցները մասնակցում են բջջիջների և տարբեր օրգանիզմի բնորոշ շարժումներին, կենդանիների մկանների կծկմանը, բույսերի և տերևների շարժմանը: Մինչև պարզ նյութեր սպիտակուցների ճեղքավորման ընթացքում անջատվում է էներգիա: Սպիտակուցները մարդու և կենդանիների սննդի կարևոր մասն են կազմում (միս, թռչնամիս, ձուկ, կաթ, ընկուզեղեն, ընդավոր, հացահատիկային բույսեր), քանի որ այս օրգանիզմներում սինթեզվում է միայն անհրաժեշտ սպիտակուցների մի մասը։ 

Նախագծի անվանումը՝ <<Թթվածին, օզոն, օքսիդներ, այրում>>

Նախագծի բովանդակությունը.

1.-Թթվածնի տարածվածությունը երկրագնդի վրա

2. -Թթվածնի ֆիզիկական և քիմիական հատկությունները                 

 3.-Թթվածնի կիրառումը

4.-Օքսիդավերականգնման ռեակցիաներ

5.- Լաբորատոր փորձ՝ <<Օդի բաղադրությունը>>

Անհատական-հետազոտական  աշխատանքներ՝

1.Թթվածնի ամենակարևոր հատկությունների  մասին (շնչառություն, այրում)

Թթվածինը նպաստում է այրմանը և շնչառությանը,այն նպաստում է պողպատի, գունավոր մետաղների արտադրության համար։ 

2.Ի՞նչ է մթնոլորտը, շերտերը

Մթնոլորտը դա Երկրագունդը շրջապատող օդի շերտն է։Մթնոլորտը ունի շերտեր՝1. ներքնոլորտ, 2. վերնոլորտ, 3. միջնոլորտ, 4. ջերմոլորտ, 5. արտաքին ոլորտ.
Մթնոլորտը կազմված է տարբեր գազերից, գերակշռողը եր­կուսն են՝ ազոտը և թթվածինը ,մթնոլորտը նաև պարունակում է չնչին քանակությամբ ածխաթթու գազ, օզոն, արգոն, ջրածին և այլ գազեր: Բացի գազերից՝ մթնոլորտում կան նաև ջրային գո­լորշիներ, սառցե բյուրեղներ, փոշի ,ծուխ:

3.Թունավոր նյութերը օդում

4.Օզոն, օզոնային շերտ, օզոնային ճեղքերի վտանգավորությունը  և առաջացման պատճառները:

Օզոնային շերտը օզոնից կազմված շերտ է, որ գտնվում է վերնոլորտում։Երկրի մակերևույթի օզոնը օդի աղտոտիչ է, վնասում է կենդանիների շնչառական համակարգին։ Երկրի մակերևույթից 20-30 կմ բարձրության վրա գտնվող 8 մլ/մ³ խտության օզոնի շերտը կլանում է Արեգակի արձակած վնասակար ուլտրամանուշակագույն ճառագայթները։

Առաջադրանքներ՝Հաստատեք կամ հերքեք  պնդումների  ճշմարտացիությունը  օքսիդների  վերաբերյալ.

1. Թթվածին պարունակող  երկտարր  միացություններ են, որոնցում  թթվածնի  օքսիդացման  աստիճանը  -2  է: ✅
2. Բոլոր օքսիդները  ջրում  լուծելի  են:❌
3. Բոլոր օքսիդները   փոխազդում  են  թթուների  հետ:❌
4. Հիմնային օքսիդները, փոխազդելով  թթուների  հետ, առաջացնում  են  աղ  և  ջուր:✅
5. Ըստ CaCO₃  → CaO  +  CO₂  ռեակցիայի հավասարման  ստացված  թթվային  օքսիդի  զանգվածը  ելային  աղի  զանգվածի  56 %- ն  է:✅
6. Na₂O, CO₂, N₂O₅, CaO, SO₃  օքսիդների  շարքում  գրված  է  երեք  հիմնային  օքսիդ: ❌
7. Գիտելիքի ինքնաստուգում՝ <Ջրածին; Թթվածին>>

1.    Արտահայտություններից  ո՞րն  է  ճիշտ  ջրածին  տարրի  մասին.

ա) ջրածինն  ամենաթեթև  գազն   Է  ❌
բ) ջրածինը  մտնում  է  թթուների  բաղադրության մեջ. ❌
գ) ջրածինը  փոխազդում  է  թթվածնի  հետ. ❌
դ) ջրածինն  աստղերի  մթնոլորտի  հիմնական  բաղադրամասն  է:✅

2.    Լաբորատորիայում  ջրածին  կարելի է   ստանալ  որոշ  մետաղների  և  թթուների  փոխազդեցությունից: Գրեք  այդպիսի  ռեակցիայի  հավասարման   օրինակ….  

3. Ինչպե՞ս  են  անվանում  երկու  ծավալ  ջրածնի  և  մեկ  ծավալ  թթվածնի    խառնուրդը.     1)   շմոլ  գազ                  2)     շառաչող  գազ                       3) թունավոր  գազ                  4)  ջրագազ                                                                                                                   4.ա) Նշված  մետաղներից  ո՞րը  կփոխազդի  թթվի  հետ. առաջացնելով  ջրածին.

                1) Cu                    2) Ag           3) Al                     4) Hg

բ) Գրեք  այդ  մետաղի  և   աղաթթվի  հետ  քիմիական  ռեակցիայի  հավասարումը:

2Al+6HCl—>2AlCl₃+3H₂↑ 

գ)նշեքռեակցիայիտեսակը…..

Այրման, ջերմանջատիչ, միացմանչ

5.    Փականոթումպայթացրելեն10գջրածինև16գթթվածին:

ա) Ո՞րգազնէմնացելպայթունիցհետո.  

  1. չի  մնացել                       

  2. թթվածին                       

  3. երկուսն  էլ  

  4. ջրածին   

բ) Գրել  ռեակցիայի  հավասարումը…..

գ) Քանի՞  գրամ  ջուր  կստացվի …..                           

6.Ոˆր  միացության մեջ  է  թթվածնի պարունակությունը ամենամեծը,  պատասխանը  հիմնավորել  հաշվարկով.   1) H₂O             2) CO₂                3)  CuO               4) CaCO₃   
7.- Ի՞նչ օքսիդացման աատիճաններ կարող է ցուցաբերել թթվածինը միացություններում.1) 0, +1, -1
2) -2, -1, 0
3)  +1, 0, -1
4) -2, 0, +2
8.-Հետևյալ արտահայտություններից ո՞րն է վերաբերում թթվածին պարզ նյութին.
ա) թթվածինը մարդու օրգանիզմի հիմնական տարրերից է
բ)  մեկ լիտր ջրում լուծվում է 30 մլ թթվածինը 20 աստիճանում
գ) ջրի զանգվածի 88,9%-ը թթվածինն  է
դ)սպիտակուցի բաղադրության մեջ մտնում են հիմնականում ածխածին, թթվածին,   ազոտ, ջրածին տարրերը
ե) թթվածին  է ստացվում ֆոտոսինթեզի ժամանակ
զ) կենդանիները շնչում են թթվածին
1) ա բ գ
2) բ ե զ
3) գ դ ե
4)ա ե զ

9.- Գրեք ներքոբերյալ անօրգանական շղթաների ռեակցիաների հավասարումները, հավասարեցրեք և նշեք  ռեակցիայի  տեսակը.

ա) Մետաղ-հիմնային օքսիդ-հիմք-աղ` Ca→ CaO →Ca(OH)₂→  CaCl₂

բ) Ոչ մետաղ→ թթվային օքսիդ→ թթու→ աղ`P→P₂O₅→H₃PO₄ →Na₃PO₄

*1. Ջրածինը բնության մեջ։

*2. Ջրածնի ատոմի կառուցվածքը ։

*3. Ջրածնի ստացումը լաբորատորիայում  և այրումը։

*4. Ջրածնի ֆիզիկական և քիմիական հատկությունները։

*5. Ջրածնի կիրառումը ։

Թեմատիկ  հարցեր  և վարժություններ.

  1. Ինչո՞ւ  է   ջրածինը  համարվում   համար մեկ  տարրը  Տիեզերքում…

Որովհետև այն կազմում է աստղերի և արևի զանգվածի մոտ կեսը:Ջրածին են հայտնաբերել նաև մոլորակների մթնոլորտում։Աստղերի ընդերքում՝ ջրածնի ատոմների միջուկներից՝ պրոտոններից սինթեզվում են հելիումի ատոմի միջուկներ (ջերմամիջուկային սինթեզ), անջատվում է շա՜տ մեծ քանակներով էներգիա։

2.Ջրածինը համարվում  է  ապագայի վառելանյութ. ինչո՞ւ. …

ջրածին վառելանյութը անվտանգ է,քանի որ այն այրելիս առաջանում է ջուր։

3. Բնութագրեք  ջրածին     քիմիական տարրը.

ա) քիմիական նշանը H                          
բ) հարաբերական ատոմային զանգվածը     1.00794   կամ 1                                     
 գ) մետա՞ղ է.  թե՞  ոչ մետաղ.               
դ) դիրքը պարբերական համակարգում.այսինքն ո՞ր պարբերության և ո՞ր խմբի տարր է –   1 պարբերություն, 1 խումբ, գլխավոր ենթախումբ

դ) ատոմի կառուցվածքը`(միջուկի լիցքը-1.միջուկում պրոտոների թիվը-1 էլեկտրոնների թիվ-1 էներգետիկ մակարդակների թիվը-1

*4. Ջրածնի   վալենտականությունը և օքսիդացման աստիճանը միացություններում.գրեք օրինակներ.
վալենտականություն-1.
օքսիդացման աստիճան- -1 կամ + 1

*5. Գրեք. ջրածին պարզ  նյութի բանաձևը. ..և  որոշեք նրա հարաբերական մոլեկուլային զանգվածը ` Mr  և մոլային զանգվածը`M գ/ մոլ …

Mr(H₃)=1⋅3=3.
M=2գ/մոլ

*6. Որոշեք ջրածինը օդից ծանր է թե՞ թեթև. քանի ՞ անգամ. ..

Ջրածինը օդից թեթև է 14,5 անգամ

*7.  Դուք  լաբորատորիայում ստացել  եք ջրածին  և այրել։ Նկարագրեք. Ձեր կողմից կատարված լաբորատոր փորձերը  և  գրեք. համապատասխան  ռեակցիաների հավասարումները. …

Ջրածին ստացանք տեղակալման ռեակցիա-ով ակտիվ մետաղների ՝Zn,Mg,Al, HCl-ի փոխազդեցությամբ։

Zn+2HCl—>ZnCl₂+H₂↑.
Mg+2HCl—>MgCl₂+H₂↑
2Al+6HCl—>2AlCl₃+3H₂↑
2H₂+O₂—>2H₂O+Q.

այրման,միացման, օքսիդաբերական,ջերմանջատիչ ռեակցիա։

*8. Ո՞րն  է ջրածնի առաջացրած և Երկրագնդում ամենատարածված բարդ  նյութը. գրեք  այդ  նյութի քիմիական  բանաձևը  և որոշեք ջրածնի զանգվածայլն բաժինը տոկոսով արտահայտած։

H₂O
H₂=11.1%

*9. Որտե՞ղ են  կիրառում    ջրածինը….

Արտադրվող ջրածնի 50% ավելին ծախսվում է նավթի մշակման համար,25%`ամունյակի սինթեզի: Ջրածինը կիրառվում է նաև մետաղների եռակցման սարքում, օքսիդներից մետաղների ստացման համար,բուսական յուղերից մարգարին ստանալու համար: