Պ. Բեդիրյան, Բառերի խորհրդավոր աշխարհից
Վահանով
Նրա խիստ դատին
Արհամարհանքին դիմեմ վահանով
Եվ սուր նետերը ուղղված իմ սրտին
Փշրե՛մ, ջախջախե՛մ աննված թափով։
(Շուշանիկ Կուրղինյան, «Ապրել եմ ուզում)
Ո՞վ չգիտե, որ վահանը մեր նախնիների զինանոցի կենսական բաղադրիչ է եղել, սրի անբաժան զուգակիցը, պաշտպանության անգնահատելի միջոցը։ Ահա թե ինչու հայերենում վահան բառը (և նրա հոմանիշներն այլ լեզուներում) վաղուց ի վեր ստացել է «ամուր, ամրակուռ պաշտպան կամ պաշտպանություն» փոխաբերական նշանակությունը։ Ահա, բացի վերևինից, մի օրինակ էլ Ավետիք Իսահակյանից.
զարկեցիր նենգ թշնամուն բարբարոս,
ոխի դեմ դարձար վահան ու պատվար։ («Սիրելի հերոս Ս.Գ. Զաքիյանի անմահ հիշատակին»)
(Փակագծերի մեջ ասեմ, որ վահան առարկայի արտաքին նմանության զուգորդությամբ վահան կամ վահանակ անունն են ստացել շատ առարկաներ. կա ղեկավարման վահանակ, նույնիսկ բասկետբոլի վահանակ)։
Եվ հին աշխարհի կանայք՝ մայր, քույր թե կողակից, իրենց հարազատ պատանիներին կամ տղամարդկանց կռվի ուղարկելիս հույսով, հավատով կամ հորդորանքով մրմնջում էին մաղթանքի սուրբ խոսքեր, մարտաշունչ ու հայրենասիրական հետևյալ բառերը՝ «Կա՛մ վահանով, կա՛մ վահանին»։
Սա նշանակում է ՝ «Կա՛մ վահանը ձեռքիդ, այսինքն՝ հաղթանակած վերադարձիր, կա՛մ հերոսաբար զոհված»։ Այս վերջինը լավ հասկանալու համար պետք է գիտենանք, որ հին աշխարհում հույների մեջ սովորություն է եղել մարտերում զոհված հերոսների դին ծննդավայր տեղափոխել նրանց վահանների վրա։
Եվ այդ հի՜ն-հին ժամանակներից «Կա՛մ վահանով, կա՛մ վահանին» բանաձևումը դարձել է թևավոր խոսք. այն արտասանում են մարդիկ, երբ կանգնած են վճռական, ճակատագրական գործողությունների շեմին։
Առաջադրանքներ
1. Հին աշխարհի ո՞ր սովորությունից է ծագում «Կա՛մ վահանով, կա՛մ վահանին» արտահայտությունը։
Հին աշխարհի մայրերը և քույրերը տղամարդկանց կռվի ուղարկելուց ասում էին «Կա՛մ վահանով, կա՛մ վահանին»։ Կամ վահանով՝ հաղթանակած, վահանին ՝ հերոսաբար զոհված։
2. Քո կարծիքով ի՞նչ երրորդ տարբերակ էին բացառում կանայք, որի մասին տեքստում չի խոսվում։
Երրորդ տարբերակ՝պարտություն
3. Մեր օրերում ո՞ր դեպքերում է տեղին այդ արտահայտությունը։
Մեր օրերում այդ արտահայտությունը տեղին է պատերազմ գնալիս
4. Գտիր, դուրս գրիր ա ներքին հոլովման ենթարկվող գոյականները։
Պաշտպանության, նշանակության, սովորության, գործողության։
5. Տեքստից գտիր դերանունները, որոշիր տեսակները։
Ով-հարաբերական,ինչու-հարաբերական,մի-անորոշ,իրենց-անձնական,սա-ցուցական,այս-ցուցական,նրանց-անձնական,այդ-ցուցական,այն-ցուցական,երբ-հարաբերական։
6. Գտիր ածականները, որոշիր տեսակները։
Անգնահատելի-որակական,ամուր-որակական,ամրակուռ-որակական,նենգ-որակական,բարբարոս-որակական,արտաքին-որակական,հին-որակական,մարտաշունչ-որակական,հայրենասիրական-հարաբերական,սուրբ-որակական,հերոսաբար-որակական,վճռական-հարաբերական,ճակատագրական-հարաբերական,թևավոր-հարաբերական
7. Գտիր անդեմ բայերը, որոշիր՝ որ դերբայներն են, ինչ կազմություն ունեն, որ սեռի են։
Ուղղված – հարակատար դերբայ, կրավորական սեռ. Զարկեցիր – ժխտական դերբայ,չեզոք սեռ,պարզ
Դարձար – ժխտական դերբայ, չեզոք սեռ,պարզ
Կա – ժխտական դերբայ, չեզոք սեռ,պարզ.
Ուղարկելիս – համակատար դերբայ, ներգործական սեռ,պարզ. Հաղթանակած – հարակատար դերբայ, չեզոք սեռ,պարզ. Վերադարձիր – ժխտական դերբայ, չեզոք սեռ,պարզ. Զոհված – հարակատար դերբայ, կրավորական սեռ, ածանցավոր. Հասկանալու – ապակատար դերբայ, ներգործական սեռ,պարզ Տեղափոխել – անորոշ դերբայ, ներգործական սեռ, ածանցավոր. Կնանգնած – հարակատար դերբայ, չեզոք սեռ,պարզ
Էլիզա Այվազյան 