1.1877թին Ռուսաստանը իր հեղինակությունը վերականգնելուհամար ,Բալկաններին ու Արևմտյան Հայաստանին տիրելուհամար պատերազմ սկսեց Օսմսնյան կայսրությանդեմ։Ռուսական զորքը Կովկասյան ճակատում հարձակմանանցան մի քանի ուղություններով։նրանց գլխավոր հարվածողուժը 52-հազարանոց կովկասյան կորպուսներ որիհրամանատարներ Լոռիս-Մելիքովը։Ճակատի ձախ թևումկռվող Երևանյան ջոկատի հրամանատարն է տերՂուկասովը։Սակայն Ճակատի աջ թևում ռուսական ուժերիկրած անհաջողությունից հետո Տեր-Ղուկասովըհրամանատարությունից նահանջի հրաման ստացավ։1877թինթուրքական զորքը գրավեց Բայազետը։Տեղղի ռուսականկայազորն ու հայ գյուղացիները հերոսաբար հետ մղեցինթշնամու գրոհները։նոյեմբերի 6-ին հայ կամավորներիառաջատար ջոկատի ուղեկցությամբ ընթացողվճռականգրոհն ավարտվեց փայլուն հաղթանակով։
2.հայկական հարձ օսմանյան Ռուսաստանի կայսրություններիտիրապետությոններից Հայաստանի ազատագրումը։
3. 1878 թվականի փետրվարի 19-ին կնքված Սան-Ստեֆանոյի պայմանագրումարծարծվեց նաև XIX դարի երկրորդ կեսի հայ հասարակական-քաղաքականկյանքի հիմնական բովանդակությունը կազմող Հայկական հարցը։ Պայմանագիրըստորագրվել է Ռուսաստանի կողմից կոմս Ն. Իգնատևի ու Ա. Նելիդովի, Թուրքիայիկողմից՝ Սավֆետ փաշայի ու Սահադուլլահ բեյի կողմից։
Բեռլինի վեհաժողովը տեղի է ունեցել 1878 թ-ի հունիսի 13-ից հուլիսի 13-ը, որտեղառաջին անգամ միջազգային դիվանագիտության խնդիր է դարձել Հայկականհարցը՝ որպես Արևելյան հարցի բաղկացուցիչ մաս։ Բեռլինի պայմանագրումհայերին էր վերաբերում 61-րդ հոդվածը.՝
- Թուրքական կառավարությունը պարտավորվում է բարեփոխումներ անցկացնելհայկական տարածքներում, ապահովել հայերի անվտանգությունը.
4.1878 թվականին, երբ Խրիմյան Հայրիկը ձեռնունայն վերադարձավ Բեռլինի կոնգրեսից, ահաայսպես նա ներկայացրեց իր տպավորությունները: Բեռլինում բոլոր հպատակ ազգերիհամար բաժանվում էր հոգեճաշ հարիսա, դուք ինձ ուղարկել էիք, որպեսզի ես գնամ և բերեմմեր բաժինը: Բոլորը եկան իրենց երկաթե շերեփներով, վերցրին ու տարան իրենց բաժինը, երբ ես փորձեցի վերցնել մեր բաժինը, իմ շերեփը թղթից էր ու լղճվեց մնաց հարիսայի մեջ, եսմնացի ձեռնունայն: Այդ բառերից հետո անցել է 139 տարի, սակայն հայկական շերեփը դեռերկաթից չէ: Իսկ, որը պետք է լինի այդ երկաթե շերեփը՝ բանա՞կը… ոչ միայն: Երկաթեշերեփը միայն հզոր տնտեսությունն ու կառավարման համակարգը չէ: Հայրենիքը առանցպետության նման է թղթե շերեփի[3][4]
Էլիզա Այվազյան 