Премудрый старик, приземлиться на поле, прибрежная улица, преопасный зверь, придержать дверь, оперная премьера, привокзальное кафе, прикосновение к руке, прискакать на коне, пренеприятное событие, придвинуть поближе, приседать от боли, прибить к стенке, приплыть на корабле, прескучный рассказ, прекрасный собеседник, приблизиться незаметно, плотно прижать, прикусить щеку.
Упражнение № 4
Вставьте буквы.
Русский человек продаёт особое значение слову «семья». Предать семью означает предать самого себя. И подобное предательство не прощается ни людьми, ни Богом. Если русские гости обещают прибыть минут через пять, то иностранцы ближайшие полчаса-час прибывают в недоумении: где же их носит. Преступая к работе, не преступайте закон!
Համո Սահյանը ծնվել է 1914 թվականի ապրիլի 14-ին Սիսիանի շրջանի (այժմ՝ Սյունիքի մարզ) Լորգյուղում։ 1927 թվականին Հ. Սահյանը տեղափոխվել է Բաքու, որտեղ ստացել է միջնակարգկրթություն։ 1939 թվականին ավարտել է Բաքվի մանկավարժական ինստիտուտի հայկականբաժանմունքը։ Մասնակցել է նաև Հայրենական մեծ պատերազմին (1941–1945 թթ.)։ Աշխատել է միշարք թերթերում և ամսագրերում, որոնց թվում Բաքվի «Խորհրդային գրող» ամսագրում, «Կոմունիստ» և «Ավանգարդ» թերթերում, «Ոզնի» հանդեսում։ 1965-1967 թվականներին եղել է«Գրական թերթի» գլխավոր խմբագիրը։ Հ. Սահյանի բանաստեղծությունները տպագրվել են դեռևս30-ական թվականներից, սակայն նա համընդհանուր ճանաչման է արժանացել ռազմաճակատումգրած «Նաիրյան դալար բարդի» բանաստեղծությամբ, որը հատկանշվում է Հայաստան երկրիհանդեպ կարոտի հուզական բռնկումով և անմիջականությամբ։ Համո Սահյանի առաջին գիրքը՝«Որոտանի եզերքին» բանաստեղծությունների ժողովածուն տպագրվել է 1946 թվականին։ Այստեղդրսևորվում էր Սահյանի բանաստեղծական ընդհանուր ուղղվածությունը՝ սեր հայրենի բնաշխարհիու մարդու նկատմամբ։ Հաջորդ՝ «Առագաստ» (1947), «Սլացքի մեջ» (1950), «Ծիածանըտափաստանում» (1953), «Բարձունքի վրա» (1955), «Նաիրյան դալար բարդի» (1958) ժողովածուներում ավելի է ընդլայնվում Համո Սահյանի պոեզիայի թեմատիկ ընդգրկումը։ 1972 թվականին լույս է տեսնում Սահյանի «Սեզամ, բացվիր» ժողովածուն, որի համար 1975 թվականիննա արժանանում է պետական մրցանակի։ 1977 թվականին տպագրվում է նրա «Իրիկնահաց», 1980 թվականին՝ «Կանաչ, կարմիր աշուն», 1986 թվականին՝ «Դաղձի ծաղիկ» ժողովածուները։ Մահացել է1993 թվականի հուլիսի 17-ին Երևանում։
Հայաստա՛ն, անունդ տալիս, Ժայռի մեջ մի տուն եմ հիշում, Ալևոր կամուրջի հոնքին Ծիծեռի մի բույն եմ հիշում, Թեքված մի մատուռ եմ հիշում Եվ բերդի տեղահան մի դուռ, Ավերակ տաճարի մի վեմ Եվ բեկված մի սյուն եմ հիշում:
Հիշում եմ լքված մի թոնիր, Բերանին մամռոտած մի խուփ, Մամռոտած որմի խոռոչում Մասրենու վարսաթափ մի թուփ, Աշխարհի քարերին մաշված, Աշխարհից խռոված մի ցուպ,- Եվ հեռվում ինչ-որ ուշացած Ձիերի դոփյուն եմ հիշում:
Արևոտ մի սար եմ հիշում, Ճակատին ձյունի պատառիկ, Սարն ի վար բարակ մի առու- Շուրթերին հայրեն ու տաղիկ, Ցորենի կանաչ արտի մեջ Առվույտի կապույտ մի ծաղիկ Եվ արտի եզրին՝ մենավոր Մի բարդու շրշյուն եմ հիշում:
Այս բանաստեղծություննը, նկարագրում է մեր աշխարհը, մեր հայրենիքը ։Եթե կարդանք և ավելի խորը մտածենք մի ողբերգություն կնկատենք այս նախադասությունների ծեջ «Թեքված մի մատուռ եմ հիշում», «Եվ բերդի տեղահան մի դուռ», «Ավերակ տաճարի մի վեմ», «Եվ բեկված մի սյուն եմ հիշում»:
2․ Համո Սահյանի «Ամպրոպից հետո» բանաստեղծությունը։ Ո՞ր բառերն ու բառակապակցություններն են կրկնվում: Դրանք ի՞նչ են տալիս բանաստեղծությանը:
Ամպրոպից հետո Երկինքն ավելի կապույտ է լինում, Խոտերն ավելի կանաչ են լինում Ամպրոպից հետո։ Ամպրոպից հետո Ճերմակ շուշանը ավելի ճերմակ, Կակաչն ավելի կարմիր է լինում Եվ մեղրածաղիկն՝ ավելի դեղին։ Ամպրոպից հետո Սարերն ավելի բարձր են երևում, Խոր են երևում ձորերն ավելի, Եվ տափաստաններն՝ ավելի արձակ։ Ծառերն ավելի խոնարհ են լինում Ամպրոպից հետո, Եվ հավքերը մեր գլխավերևում Իրար կանչում են ավելի սրտով. Ամպրոպից հետո Բարի է լինում արևն ավելի, Եվ մենք ավելի սիրով ենք իրար Բարի լույս ասում։ Ամպրոպից հետո աշխարհը և դու Հասկանալի եք լինում ավելի…
Արևոտ սար, բերդի տեղահան մի դուռ, աշխարհից խռոված մի ցուպ։
3․ Կարդա և վերլուծիր երեք բանաստեղծություն (քո ընտրությամբ)։
4․ Քո ընտրությամբ անգիր սովորիր Սահյանի բանաստեղծություններից մեկն ու մեկը, ձայնագրիր, տեսանյութ կամ ձայնանյութ պատրաստիր: Հնարավորության դեպքում՝ սահյանական ընտանեկան ընթերցումներ կազմակերպիր։
5․ Համո Սահյանի ո՞ր բանաստեղծությունը (ները) հավանեցիր, ինչո՞ւ:
Իմ մահով ոչինչ չի փոխվի կյանքում, Ու չի պակասի աշխարհում ոչինչ,- Մի լույս կմարի հինգերորդ հարկում, Կմթնեն մի պահ աչքերը քո ջինջ։
Բայց հավքերն էլի հարավ կչվեն, Մանուկներն էլի կխաղան բակում, Կանաչներն էլի ցողով կթրջվեն, Ծաղիկներն էլի կշնչեն մարգում։
Կվառվի լույսը հինգերորդ հարկում, Կժպտան նորից աչքերը քո ջինջ, Իմ մահով ոչինչ չի փոխվի կյանքում, Եվ չի պակասի աշխարհում ոչինչ։
Չգիտեմ ինչու այս բանաստեղծությունը հավանեցի, ես իրականում շատ եմ սիրում Համո Սահյանի բանաստեղծությունները
6․ Գրիր շարադրություն սահյանական «Սա իմ հրաշք աշխարհն է, ուր…», «Զնգացող լռություն», «Լռության համերգ» վերնագրերից որևէ մեկով:
Սա իմ աշխարհն է գունեղ սիրով լի։Իմ աշխարհը գունավոր է բայց կա մի անկյուն որը ամբողջությամբ սպիտակ է՝դատարկ ։Սպիտակ գույն- դատարկություն տխրություն…Չեմ կարողանում և չեմ կարողացել այդ անկյունը ներկել գեղեցիկ վառ երանգներով ։Իմ աշխարհում մարդիկ շատ քիչ կան, իմ ընտանիքը, իմ իրական ընկերները, նրանց ում որ ես շատ եմ սիրում…ԻՄ ԱՇԽԱՐՀՈՒՄ շատ կենդանիներ կան , որովհետև ես նրանց ավելի շատ սիրում քան մարդկանց , կենդանիները ավելի խելացի են քան մարդիկ, նրանք գիտեն սիրել, նրանք կարող են գնահատել բարությունը։Ես և իմ ընտանիքը շատ ենք սիրում նրանց…Սա էլ իմ աշխարհը) 7․ Ամփոփում — հարցաշարմ
At the start of the 20th century, a new city was beginning to grow on some flat land near the sea in southern California; its name was Los Angeles – the name of the old Spanish mission that had been there for many years. At the same time, a new industry was just being born; the cinema. In America, they talked of “motion pictures”, but this soon became shortened to “movies”. America’s movie industry began life in New York; but by 1910, movie-makers were moving to Los Angeles. In New York, everything was too expensive; workers, land, taxes. Worse than that, it was difficult to make movies in winter, because it was too cold. By contrast, the Los Angeles region was full of advantages. In California, they could make films all through the year; and everything was cheaper. In particular, there was lots of land for sale. The movie-makers found what they needed a few miles outside Los Angeles; and before long, large new studios were being built in an area called Hollywood, at the foot of some small dry hills. Movies quickly became very popular, particularly after “talkies” first appeared in 1925. Nevertheless, movies were expensive to make, and film companies needed money – lots of it. For this reason, Hollywood rapidly became dominated by a small number of big companies such as MGM, 20th Century Fox, Warner Bros. and Paramount. Since then, the big companies have had their ups and downs, but most of them are still there. Some old names have disappeared, but some new ones have appeared, companies like Walt Disney and Steven Spielberg’s company Amblin. Naturally, Hollywood has changed a lot in 80 years! Today the biggest studios belong to huge international firms. For instance, News Corporation, which now owns Fox, also owns newspapers on three continents (including the Times of London), and satellite TV networks in America, Europe and Asia. It is only huge companies like Fox that can afford to make today’s very expensive films; and for Titanic – which was at the time the most expensive film ever – Fox had to get help from another big company, Paramount! Once Hollywood could make films just for America; today it has to make them for the world. The suburb of Los Angeles has become the headquarters of a global dream-machine. Perhaps we dreamed differently in the past. Today, thanks in part to Hollywood, people everywhere have similar dreams. We now live in the age of global culture. Hollywood did not invent this culture – but for better or for worse, it has become one of the most powerful elements in it. Like it or not, we all now live on planet Hollywood.
20-րդ դարի սկզբին հարավային Կալիֆոռնիայում ծովի մոտակայքում գտնվող ինչ-որ հարթ տեղում սկսում էր աճել նոր քաղաք անունը Լոս Անջելես էր ՝ իսպանական հին առաքելության անունը, որն այնտեղ եղել է երկար տարիներ: Միևնույն ժամանակ, նոր արդյունաբերություն էր ծնվում: կինոֆիլմ. Ամերիկայում նրանք խոսում էին «շարժանկարների» մասին, բայց դա շուտով կրճատվեց ՝ դառնալով «կինոնկարներ»: Ամերիկայի կինոարդյունաբերությունը կյանքը սկսեց Նյու Յորքում; բայց մինչև 1910 թվականը կինոարտադրողները տեղափոխվում էին Լոս Անջելես: Նյու Յորքում ամեն ինչ շատ թանկ էր; աշխատողներ, հող, հարկեր: Դրանից ավելի վատ դժվար էր ձմռանը կինոնկարներ նկարելը, քանի որ շատ ցուրտ էր: Ընդհակառակը, Լոս Անջելեսի շրջանը լի էր առավելություններով: Կալիֆոռնիայում նրանք կարող էին ամբողջ տարվա ընթացքում ֆիլմեր նկարահանել. և ամեն ինչ ավելի էժան էր: Մասնավորապես, վաճառքի համար շատ հող կար: Կինոնկարիչները Լոս Անջելեսից մի քանի մղոն հեռավորության վրա գտան այն, ինչ իրենց անհրաժեշտ էր. և շատ չանցած ՝ մեծ նոր ստուդիաներ էին կառուցվում Հոլիվուդ կոչվող տարածքում ՝ մի փոքրիկ չոր բլուրների ստորոտում: Ֆիլմերն արագորեն մեծ ժողովրդականություն են վայելում, մասնավորապես այն բանից հետո, երբ առաջին անգամ «թոքերը» հայտնվեցին 1925 թ.-ին: Այնուամենայնիվ, կինոնկարները թանկ էին նկարահանվում, և կինոընկերություններին փող էր հարկավորշատ: Այդ պատճառով Հոլիվուդում արագորեն տիրեցին մեծ թվով խոշոր ընկերություններ, ինչպիսիք են MGM, 20th Century Fox, Warner Bros. և Paramount: Այդ ժամանակից ի վեր խոշոր ընկերություններն ունեցել են իրենց անկումներն ու անկումները, բայց նրանց մեծ մասը դեռ այնտեղ է: Որոշ հին անուններ անհետացել են, բայց հայտնվել են նոր անուններ, ինչպիսիք են Walt Disney- ը և Steven Spielberg- ի Amblin ընկերությունը: Բնականաբար, Հոլիվուդը 80 տարվա ընթացքում շատ բան փոխեց: Այսօր ամենամեծ ստուդիաները պատկանում են հսկայական միջազգային ընկերություններին: Օրինակ, News Corporation- ը, որին այժմ պատկանում է Fox- ը, ունի նաև թերթեր երեք մայրցամաքներում (ներառյալ Times of London) և արբանյակային հեռուստատեսային ցանցեր Ամերիկայում, Եվրոպայում և Ասիայում: Միայն Fox- ի պես հսկայական ընկերություններն են, որ կարող են իրենց թույլ տալ նկարահանել այսօրվա շատ թանկ ֆիլմերը. իսկ Titanic- ի համար, որն այն ժամանակ ամենաթանկ կինոնկարն էր, Fox- ը ստիպված էր օգնություն ստանալ մեկ այլ մեծ ընկերությունից `Paramount- ից: Hollywoodամանակին Հոլիվուդը կարող էր ֆիլմեր նկարահանել հենց Ամերիկայի համար; այսօր այն պետք է դրանք աշխարհի համար դարձնի: Լոս Անջելեսի արվարձանը դարձել է գլոբալ երազ-մեքենայի կենտրոնակայանը: Գուցե նախկինում մենք այլ կերպ էինք երազում: Այսօր, մասամբ Հոլիվուդի շնորհիվ, մարդիկ ամենուր նման երազներ են տեսնում: Այժմ մենք ապրում ենք համաշխարհային մշակույթի դարաշրջանում: Հոլիվուդը չի հորինել այս մշակույթը, բայց լավ կամ վատ, այն դարձել է դրա ամենահզոր տարրերից մեկը: Ուզենք, թե ոչ, մենք բոլորս հիմա ապրում ենք Հոլիվուդ մոլորակում:
Իմ կարծիքով այս ստեղծագործությունում մարդիկ ներկայացված են որպես երկինք , ծաիկներ և այն։ Երկինքը ամպրոպի ժամանակ մռայլ է լինում, ամպրոպից հետո ավելի կապույտ, որովհետև այն անցնում է ցավի միջով և պայքարել է, իսկ հիմա կյանքը ընկալում է գեղեցիկ։ Նույնը և՛ խոտերի, և՛ կակաչի, և՛ սարերի, և այլ ներկայացված կերպարների հետ։
«Հետքը» զրուցել է Դվինի վերականգնողական աշխատանքների գլխավոր ճարտարապետ Հովհաննես Սանամյանի հետ։
-Արդեն մի քանի ամիս է, ինչ Դվինում սկսվել են Սուրբ Գրիգոր Կաթողիկե եկեղեցու, 5-րդ և 7-րդ դարի կաթողիկոսական առաջին և երկրորդ պալատների ամրակայման և մասնակի վերականգնման աշխատանքները։ Ինչո՞ւ է ընտրվել հուշարձանի վերականգնման հենց այս երկու մեթոդները։
-Վերականգնման երեք հիմնական մեթոդ կա՝ ամրակայում, մասնակի կամ հատվածաբար վերականգնում և ամբողջական վերականգնում։ Ընդհանրապես, հուշարձանների վերականգնումը հիմնավորվում է նրանով, թե որքան հավաստի ձևով մենք կարող ենք հուշարձանները վերականգնել: Այս սկզբունքը վերջնականապես ձևավորվել է Երկրորդ աշխարհամարտից հետո ընդունված Վենետիկյան խարտիայի ժամանակ։ էսպիսի մի հասկացություն կա՝ վերականգնումը ավարտվում է այնտեղ, որտեղ սկսվում է ենթադրությունը։ Ինչո՞ւ հենց ամրակայում և մասնակի վերականգնում․ այս տարբերակները ընտրվել են ուսումնասիրություններից հետո։ Հուշարձանները շատ վատ էին պահպանված, դրանք ի հայտ էին եկել պեղումների արդյունքում, հիմնականում պահպանվել էին կառույցների պատերի ստորին հատվածները։ Ավելի շատ, ավելի մեծ և ամբողջական վերականգնումը հիմնավորված չէր, քանի որ ամբողջական վերականգնման համար բավականաչափ տվյալներ չունենք։ Ցանկացած վերականգնման աշխատանքի հիմքում ընկած է հուշարձանների ֆիզիկական պահպանվածության խնդիրը, ինչից ելնելով էլ՝ վերականգնման մեթոդը սովորաբար քննարկվում է համապատասխան գիտամեթոդական խորհրդում։
-Մի խումբ քաղաքացիներ դիմել են մեզ և իրենց մտահոգությունն են հայտնում, որ նման կերպ վերականգնելով՝ ջնջվում է Դվինի հնագիտական արժեքը։ Ի՞նչ կասեք այդ մասին։
-Ի՞նչ ասել է նման կերպ ջնջվում է հնագիտական արժեքը, նրանք վստա՞հ են, որ ջնջվում է։ Ուրեմն եթե մենք այդ հուշարձանը թողնենք այդպես անխնամ, այն իսկապես կքայքայվի, կգնա ու ևս մի քանի տասնամյակ անց այդ հուշարձանից բան չի մնա։ Ընդհակառակը, ներկայիս աշխատանքները կօժանդակեն հուշարձանի հետագա պահպանմանը։ Ցավոք, այսօր այդ միտումը կա, որ բոլորը ամեն ինչի գիտակ են։ ԿԳՄՍ նախարարությունում կա գիտամեթոդական խորհուրդ, որի անդամները փորձառու մասնագետներ են տարբեր բնագավառներից և ցանկացած նախագիծ քննարկումների մի քանի փուլ է անցնում։ Նախագծի քննարկման հիմնական խնդիրը հուշարձանի վերականգնման սկզբունքների և մեթոդի հաստատումն է։ Ներկայում աշխատանքները այս գիտամեթոդական խորհրդի հավանությանն են արժանացել։ Նախագիծը անցել է նաև միջազգային փորձաքննություն, միջազգային հեղինակություն ունեցող մասնագետները հավանություն են տվել այս նախագծին։
-Նման մեթոդով այլ հուշարձանների վերականգնման օրինակներ կա՞ն Հայաստանում։
-Դրանք բազմաթիվ են, օրինակ՝ Էրեբունի միջնամբերդը նույնպես մասնակի վերականգնվել և ամրակայվել է։ Հուշարձանի ուսումնասիրության արդյունքում ունեցած նյութական մնացորդներից, հուշարձանի բեկորներից ելնելով փորձում ենք վերականգնել այնքան, ինչքան որ հավաստի տվյալներ ունենք։ Ժողովրդի կողմից միշտ հարց է բարձրացվում, թե ինչու Զվարթնոցի տաճարը ամբողջական չենք վերականգնում։ Որովհետև մենք չունենք հավաստի տվյալներ, թե վերևի մասում ինչ է եղել։ Ուրիշ բան է տեսական վերակազմությունը։ Մի շարք հետազոտողներ արտաքին տեսքի մասին տարբեր տվյալներ են տալիս։ Այսինքն՝ երբ կան տեսականորեն տարբեր տվյալներ և տարբերակներ, իսկ նյութական մնացորդը հիմք չի տալիս հուշարձանը ամբողջական վերականգնելու համար, ուրեմն մենք աշխատանքները կանգնեցնում ենք՝ սահմանափակվելով հուշարձանի այն հատվածներով, որոնք կարող ենք հավաստի ձևով վերականգնել և ամրակայել։ Սա միջազգային ընդունված պրակտիկա է, հորինել չի կարելի։ Կա ոճական վերականգնում։
-Ի՞նչ նյութեր են օգտագործում վերականգնման ընթացքում։
-Վերականգնում են այն նյութերով և այն տեխնոլոգիաներով, որով հուշարձանը ժամանակին կառուցվել է՝ նույն ֆիզիկամեխանիկական հատկություն ունեցող քարով, կրաշաղախով և այլն։ Որոշ չափով աշխատել ենք էնպիսի սիլուետներ ստանալ, որ հուշարձանը պահպանվի և որոշակի պատկերացում կազմվի հուշարձանի մասին։ Այնպես ենք անում, որ այցելուների համար ընկալելի լինի հին տեսքը, և հետագա հնագիտական աշխատանքների համար որևէ խոչընդոտներ չառաջանան։
-Ե՞րբ եք պլանավորում ավարտել աշխատանքները։
-Կարծում եմ, որ Ձեր կողմից թվարկված երեք հուշարձանների վրա աշխատանքները պետք է ավարտվեն այս տարի։
Задание 1: Замени прямую речь косвенной.
1.«Живей, живей, ребята, подсобляйте!» — крикнул Николай Петрович. Николай Петрович крикнул ребятам, чтобы они подсобляи.
2.«Да, я знаю вас, Базаров», — подтвердила она. Она подтвердила, что знает Базарова.
3.«Меня зовут Аркадий Николаевич Кирсанов, — проговорил Аркадий, — и я ничем не занимаюсь». Аркадий проговорил, что его зовут Аркадий Николаевич Кирсанов и, что он ничем не занимается.
4.«Хлопот у меня с мужиками в нынешнем году», — продолжал говорить Николай Петрович. Николай Петрович продолжал говорить, что у него в много хлопот с мужиками в нынешнем году.
5.Аркадий с прежней улыбкой сказал Базарову: «Евгений, возьми меня с собой!» Аркадий с прежней улыбкой сказал Базарову, чтобы он взял его с собой.
6.Я спроси его: «Да ты умеешь ли плавать?» Он спросил его, умеет ли он плавать.
7.Илюша крикнул ему вслед: «Смотри, не упади в реку!» Илюша крикнул ему вслед, чтобы тот не упал в реку.
ЗАДАНИЕ 2. Исправь ошибки, связанные с употреблением прямой и косвенной речи. Объясни, чем вызваны эти ошибки.
1.Он говорил, что страшный случай со мной приключился, что я в дороге совсем издержался. Он говорил, что страшные случаи с ним переключился, что он в дороге совсем издержался. ( не может в косвенной речи быть мной или я, это уже не будет косвенная речь).
2.Пассажир хотел узнать у водителя, что куда они заехали. Пассажир хотел узнать у водителя куда они заехали.
3.Савельич спросил у Гринёва, узнал он атамана. Савельич спросил у Гринёва, узнал ли он атамана.
4.Когда мать спросила у сына, зачем он читает запрещённые книги, Павел ответил, что хочу всё знать. Когда мать спросила у сына, зачем он читает запрещённые книги, он ответил, что хочу всё знать.
Այս պատվածքը ինձ շատ է դուր եկել և կարդալու ընթացքում ես հիշեցի որ այս պատմվածքը ես մի քանի տարի առաջել էի կարդացել։Ես շատ սիրեցի այս պատմվածքը։Այն Ձիու և գայլի մասին է , որոնք կռվում էին նրանց ձագերի համար ։Ձին ուզում էր պաշտպան էր իր քուռակին, իսկ գայլը ուզում էր կերակրեր նրա ձագերին։Այս պատմվածքը խոսում է մայրական սիրո մասին։Այստեղ պետք չէ մեղադրել գայլին, քանի որ նա էլ է մայր, նա նույնպես ուզում էր պաշտպանել իր ձագին։
Կրթության զարգացման պատմությունը զարգացած միջնադարյան Հայաստանում: Հայաստանի անկախությանվերականգնումը նպաստեց մեկուկես հարյուրամյակի ընթացքում երկրի տնտեսական ու մշակութային բոլորասպարեզներում բարեփոխումներ կատարվելուն։ Միջնադարում տնտեսության տարբեր ճյուղեր զարգացումապրեցին։ Գյուղատնտեսության մեջ կատարելագործվեց հողամշակման եղանակը։ Կիրառության մեջ մտավ հողըհերկելու ծանր գութանը, սկսեցին մշակել խամ ու խոպան տարածքները, հիմնեցին նոր ավաններ, շենացրինգոյություն ունեցող գյուղական տնտեսությունները։ Զարգացան ու կատարելագործվեցին արհեստները։Արհեստագործական արտադրանքը լայն սպառում էր գտնում ոչ միայն երկրի ներսում, այլև արտահանվում էրօտար երկրներ։ Ներքին և արտաքին առևտուրը մեծ զարգացում ապրեց։ Հայաստանը դարձել էր միջազգայինառևտրի կենտրոններից մեկը։ Արհեստագործության և հատկապես առևտրի շնորհիվ հիմնվեցին տասնյակմիջնադարյան քաղաքներ, առաջադիմեցին հնից եկող քաղաքները, զարգացավ քաղաքային կյանքը։Տնտեսության վերելքը պայմաններ ստեղծեց և մեծապես խթանեց մշակույթի բոլոր դրսևորումների զարգացմանը։Այս ամենին զուգընթաց մեծ զարգացում ապրեց նաև կրթությունը։
Լևոն 1-ին Մեծագործ. Թագավորության հռչակումը Լևոն Մեծագործի քաղաքականությունը /բանավոր, դասագիրք, էջ 130-132/. Ներկայացրե՛ք և գնահատեք Լևոն 1-ին արքայի ներքին և արտաքին քաղաքականությունը /գրավոր/.
Լևոն I–ի կարևոր ձեռնարկումներից մեկը Լամբրոն անառիկ բերդի գրավումն էր: Նա ուշադրություն էր դարձնում առևտրի զարգացմանը: Վերաշինվեցին ու բարեկարգվեցին Այաս ու Կոռիկոս նավահանգիստները: Կառուցվեց ոչ միայն ռազմական, այլև առևտրական նավատորմ: Հայոց արքան ուշադրություն էր դարձնում նաև մշակույթի զարգացմանը: Թագավորի հրամանով Կիլիկիայում հիմնադրվեցին տարբեր տիպի դպրոցներ, կառուցվեցին վանական համալիրներ և եկեղեցիներ: Պատրաստվե՛ք ներկայացնելու. Թեմա 20. Հայկական մշակույթը 10-14-րդ դարերում.
Կրթական համակարգը Պատմագրությունը /բանավոր, դասագիրք, էջ 147-151/.
երականգնմամբ: Հայ թագավորների և իշխանների հոգատարությունը, քաղաքական կյանքի վերածնունդը, հարևան երկրների հետ բազմապիսի շփումների աշխուժացումը լուրջ խթան հանդիսացան մշակութային վերելքի համար: Առանձնակի աշխուժացում ապրեց կրթական կյանքը: Գործում էին տարրական և բարձր տիպի դպրոցներ: Տարրական դպրոցները գործում էին պետության և եկեղեցու միջոցներով և տալիս էին նախնական կրթություն: Կային նաև վճարովի մասնավոր դպրոցներ: Տարրական դպրոցներում սովորեցնում էին տառաճանաչություն, ընթերցանություն, թվաբանություն, երգեցողություն: Տարրական դպրոցից հետո հետագա կրթությունը շարունակվում էր վարդապետարաններում, որոնց հիմնումը նոր երևույթ էր հայ իրականության մեջ: Վարդապետարանները այդ ժամանակի բարձրագույն դպրոցներն են եղել: Վարդապետարան ավարտողները ստանում էին վարդապետի աստիճան, որը նրանց ուսուցչությամբ զբաղվելու իրավունք էր տալիս: 10-14-րդ դարերի նշանավոր համալսարանները:
Հայոց թագավորության վերելքի սկիզբը՝ Աշոտ 3-րդ Ողորմած, Սմբատ 2-րդ Տիեզերակալ
Աբաս թագավորին փոխարինեց իր որդին ՝ Աշոտ 3-ը։ Նա իր բարի գործերի, աղքատների նկատմամբցուցաբերած հոգատար վերաբերմունքի համար ստացավ Աշոտ Ողորմած անունը։ Աշոտը բանակը դարձրեցմշտական և վերջ տվեց հյուսիսկովկասյան լեռնականների ասպատակություններին։ Երկրում տարվեց մեծծավալի շինարարական աշխատանք։ 961թ. Աշոտ 3-ը մայրաքաղաքը Կարսից տեղափոխեց Շիրակի Անիքաղաքը։ Այնտեղ էլ նա օտարերկրյա հյուրերի և հայ իշխանների ներկայությամբ մեծ հանդիսավորությամբթագադրվեց Անանիա Մոկացու ձեռքով։ Նոր մայրաքաղաքն աշխարհագրական նպաստավոր տարածքում էր։Ախուրյան գետը երեք կողմից շրջափակում էր քաղաքը, դարձնում այն անառիկ, իսկ առևտրականճանապարհների վրա գտնվելու հանգամանքը նպաստեց քաղաքի արագ բարձրացմանը։ Խոսրովանույշթագուհու նախաձեռնությամբ հիմնադրվեցին միջնադարյան հայ ճարտարապետական գլուխգործոցներից ՝Սանահինի և Հաղպատի վանքերը։ Թագավորը վանքերին շնորհեց ընդարձակ կալվածքներ։ Աշոտ Ողորմածը 963-964թթ. կառուցել էր Անիի աշտարակներով պարիսպների առաջին գիծը, որի ներսում արդեն քաղաքըընդարձակվելու հնարավորություն չուներ։
Երկրում շինարարական աշխատանքն ավելի մեծ չափեր ընդունեց Սմբատ 2-րդ Տիեզերակալ թագավորի օրոք։Սմբատը կառուցեց Անիի պարիսպների երկրորդ գիծը։ Սմբատ 2-ը ոչ միայն կարողացավ կասեցնել Դվինիամիրայի հարձակումը, այլև 987թ. վերջ տալ այդ ամիրայության գոյությանը։
Թագավորության հզորացումը Գագիկ 1-ինի օրոք /բանավոր, էջ 94-97, նաև այլ աղբյուրներ/.
Բագրատունյաց Հայաստանը իր քաղաքական և տնտեսական վերելքի գագաթնակետին հասավ Գագիկ 1-ի օրոք։Մինչև Գագիկի գահակալումը Հայաստանի տարբեր շրջաններում ստեղծվել էին ինքնուրույն հայկականթագավորություններ։ Վերջինս կարողացավ նրանց ստիպել ընդունել իր գերիշխանությունը։ Գագիկը կրում էր«շահնշահ» տիտղոսը։ Դա նշանակում էր, որ հայկական բոլոր թագավորների նկատմամբ նա ուներ գերադասելիդիրք։ Առանց շահնշահի ՝ արքայից արքայի ՝ մյուս թագավորները իրավունք չունեին ինքնուրույնհարաբերությունների մեջ մտնելու ուրիշ երկրների հետ։ Կաթողիկոսի ընտրությունը կատարվում էր թագավորիկարգադրությամբ։ 1001թ. Տաշիր-Ձորագետի (Լոռի) թագավոր Դավիթը ապստամբեց Գագիկ 1-ի դեմ և հրաժարվեցնրա գերիշխանությունը ճանաչելուց։ Գագիկը հարձակվեց այդ թագավորության վրա և Դավթին զրկեց իրհողերից։ Շուտով Դավիթը զղջաց իր արարքի համար, ներողություն խնդրեց Գագիկից և հետ ստացավ իրտիրույթները։ Գագիկը շարունակեց իր նախորդների շինարարական լայն գործունեությունը։ Նրա ժամանակ Անինհասավ նոր ծաղկման։ 1001թ. ավարտվեց Անիի հոյակերտ Մայր տաճարի ՝ Կաթողիկեի կառուցումը, որինախաձեռնողը հայոց թագուհի ՝ Կատրամիդեն էր ՝ Սյունյաց Վասակ թագավորի դուստրը։ Շուտով ավարտվեցնաևԱնիի Զվարթնոցատիպ եկեղեցու շինարարությունը։ Այս տաճարների հեղինահի հռչակվեց ճարտարապետՏրդատը։ Գագիկի ժամանակ իրենց շինարարական գործունեությամբ աչքի ընկան Պահլավունիները։ ՎահրամՊահլավունու ջանքերով կառուցվեցին Բջնիի նշանավոր ամրոցը և եկեղեցին։ Արագածի լանջին Պահլավունիներիհիմնադրած Ամբերդը դարձավ Հայաստանի անառիկ ամրոցներից մեկը։ Ախուրյան ձախ ափին նրանքկառուցեցին Մարմաշենի նշանավոր եկեղեցին։
Էլիզա Այվազյան 