October 2020 – Page 3 – Էլիզա Այվազյան

Գյուրջինյան հարցարան-8

Литовско-московская война 1368—1372

Поход 1368 года

. Ольгерд, применил свою обычную тактику, стараясь скрыть от противника, куда он замышляет идти и зачем собирает большую армию. Он начал наступление не с традиционного направления – не с запада, с района Ржева, где он мог опираться на союзное Тверское княжество, а с юго-запада.

Дмитрий Иванович разослал по городам грамоты, созывая войска, но ратники не успели к месту сбора, до начала вражеского вторжения. Дмитрий смог выслать навстречу противнику только сторожевой полк, состоящий из москвичей, коломенцев и дмитровцев, под началом воевод Дмитрия Минина и Акинфа Шубы. В это время Ольгерд дошёл до рубежей Великого княжества Московского. Стародубский князь Семён Крапива попытался остановить противника, но его дружина потерпела поражение, а сам князь пал в бою. Затем войска Ольгерда взяли Оболенск, погиб удельный князь оболенский Константин Юрьевич.

21 ноября войско Ольгерда на реке Тросна разгромило московский сторожевой полк, воеводы Минин, Шуба и бывшие с ними бояре пали в бою. Литовское войско быстро приблизилось к Москве. Дмитрий Иванович приказал сжечь посады, а сам с двоюродным братом Владимиром Андреевичем, митрополитом и людьми заперся в кремле. Три дня войско Ольгерда простояло у Москвы, но взять новый белокаменный кремль, который достроили в 1367 году, не смогло. Войска Ольгерда разорили все окрестности, захватили большой полон, много добычи и 27 ноября двинулось назад. Воспользовавшись уходом армии Ольгерда, московские полки во главе с Владимиром Андреевичем провели ответные рейды в смоленскую и брянскую земли.

По итогам этого похода в состав Великого княжества Литовского вошёл Ржев, а Городок и часть удела Семена Константиновича пришлось отдать тверскому князю Михаилу Александровичу.

Поход 1370 года

. Перемирие между Москвой и Литвой продолжалось недолго. В 1370 году большая армия Великого княжества Литовского под началом Кейстута, Ольгерда и их сыновей Ягайло и Витовта вторглась в земли Тевтонского ордена. В феврале 1370 года в битве при Рудаве (Рудау) армия Тевтонского ордена под командованием великого магистра Винриха фон Книпроде разбила литовское войско. Московское правительство решило воспользоваться неудачей Ольгерда и нанести удар. В августе 1370 года московские полки двинулись на Тверь. Великий князь тверской Михаил Александрович снова сбежал в Литву. Войско Дмитрия Ивановича взяло города Зубцов и Микулин, в Московскую землю был уведён большой полон.

Ольгерд смог собрать армию только к зиме. В рождественский пост войска Ольгерда, Кейстута, Михаила Тверского и Святослава Смоленского двинулись к Москве. Во время движения к Москве Ольгерд осадил Волоколамск (26—29 ноября 1370 года). Город оборонял русский гарнизон во главе с храбрым князем Василием Ивановичем Березуйским. Осаждённые успешно держали оборону и даже сделали вылазку, отбросив противника от стен. В этом бою был смертельно ранен князь Василий. Однако гарнизон не пал духом и продолжил сопротивление. Ольгерд, чтобы не терять время, был вынужден снять осаду и идти к Москве.

Задержка армии Ольгерда и Кейстута под Волоколамском дала возможность князю Дмитрию Ивановичу организовать оборону Москвы. 6 декабря 1370 года армия Ольгерда осадила Москву. Обороной города руководил сам великий князь московский и владимирский. Его двоюродный брат, серпуховско-боровский князь Владимир Андреевич собирал полки в Перемышле. На соединение с ним шли союзные Москве полки князей Владимира Дмитриевича Пронского и Олега Ивановича Рязанского.

Ольгерд ещё раз убедившись в неприступности московских укреплений, предложил Дмитрию Ивановичу «вечный мир», с условием скрепить его браком своей дочери Елены и князя серпуховского Владимира Андреевича Храброго. Московское правительство идею брака одобрило, но вместо «вечного мира» было заключено только перемирие до 29 июня 1371 года (Петрова дня). 16 декабря литовское войско ушло.

Однако конфликт не был исчерпан. Михаил Тверской, чьи интересы Ольгерд не учёл в своём соглашении с московским правительством, обратился в Орду, к Мамаю и получил ярлык на великое княжение владимирское. Мамай предлагал и войско в помощь, но тверской князь отказался. Он вместе с ханским послом Сараходжой выехал во Владимир, чтобы его торжественно посадили на великокняжеский престол и привели всех князей к крестному целованию на верность. Но Дмитрий Иванович действовал быстрее. Он сам поспешил привести во всех областях своего княжества бояр и чёрных людей» к присяге на верность. Одновременно Дмитрий Иванович собрал войско у Переяславля. Когда Михаил Александрович и ханский посол прибыли во Владимир, им сообщили, что у них уже есть законный государь. Сараходже московский князь сообщил: «К ярлыку не еду, Михаила в столицу не пускаю, а тебе послу даю путь свободный». Московские бояре без особого труда зазвали Сараходжу в Москву и щедро его одарили. Пришлось князю Михаилу вернуться в Тверь, не добившись успеха.

В этом же году Москва успешно решила вопрос с Рязанью. Олег Рязанский хоть и помог Москве в борьбе с Ольгердом, человеком был крайне самостоятельным, дерзким. Ещё во времена московского князя Ивана Красного он захватил принадлежавший Москве город Лопасня. Дмитрий Иванович решил воспользоваться распрей, которая возникла между князьями пронским и рязанским, чтобы вернуть город. Самонадеянные рязанцы решили применить тактику татар, используя легкую конницу. Но тяжеловооруженная московская рать под командованием 16-летнего Дмитрия Михайловича Боброк-Волынского наголову разгромила рязанское войско. Князь Олег Рязанский сам еле унёс ноги.

Эти успехи позволили московскому правительству приступить к решению проблемы Твери. С начала 1372 года Дмитрий Иванович начал готовить войска к походу на Тверское княжество. Скоро об этом узнали в Вильно.

Поход 1372 года

Ольгерд, несмотря на выгодный мир с Великим княжеством Московским и брак дочери с князем Владимиром Андреевичем, решил поддержать тверского князя. Но, соблюдая формальные приличия, он пошёл в поход не сам, а отправил с войском Кейстута с его сыном Витовтом, своего сына Андрея Полоцкого и князя друцкого Дмитрия.

Полки Кейстута и Андрея Полоцкого, действуя также внезапно и скрытно, как и Ольгерд, 7 апреля неожиданно осадили Переяславль. Одновременно в наступление перешёл Михаил Тверской и захватил город Кистма. Сразу после этого кашинский князь Михаил Васильевич отправил в Москву посла и заключил союз с Дмитрием Ивановичем, сложив клятву на верность князю Михаилу Тверскому.

Затем войска Михаила Александровича соединились с силами Кейстута и осадили Дмитров. Литовско-тверские войска разорили окрестности Переяславля и Дмитрова, множество людей увели в плен, взяли с обоих городов откуп. После этого литовская и тверская рати двинулись на Кашин и он разделил участь других городов. Кашину пришлось выплатить большую дань, а кашинский князь Михаил Васильевич был вынужден принести клятву на верность Михаилу Тверскому. От Кашина союзники пошли к Торжку и взяли его. Михаил Александрович посадил в Торжке своих наместников. Однако вскоре новгородцы отбили свой пригород, небольшая тверская дружина бежала без боя. Новгородцы в отместку разграбили тверских купцов.

Михаил Александрович, узнав об этом, 31 мая 1372 года вернулся к Торжку и потребовал, чтобы новгородцы приняли в Торжок его наместников и выдали на суд и расправу людей, виновных в ограблении купцов. Но гордые новгородцы, во главе с Александром Абакумовичем, известным ушкуйником, ответили отказом. Новгородцы вышли из города вступили в бой с тверским войском. Новгородцы были разгромлены, пал в бою и их предводитель. Торжок снова был захвачен и подвергся разгрому. К тому же сильный ветер раздул начавшийся пожар и почти весь город выгорел. Те, кто заперся в каменной церкви Святого Спаса, спасаясь от грабителей, задохнулись в дыму.

Михаил Тверской двинулся к Любутску, куда пришёл с войском уже сам Ольгерд. Отсюда Ольгерд планировал идти на Москву. Через несколько дней после соединения тверичей с армией Ольгерда, к Любутску скрытно вышла московская рать под началом Дмитрия Ивановича. Московские войска внезапным ударом разгромили литовский сторожевой полк. Этого поражения было достаточно, чтобы осторожный Ольгерд отвел войска за глубокий овраг. Обе рати встали друг против друга, разделённые оврагом. Ни одна из сторон не решилась атаковать первой, и начались переговоры. Вскоре была заключено перемирие – до 26 октября 1372 года. Соглашение было подписано от имени великого князя литовского Ольгерда, трокского князя Кейстута и Святослава Смоленского, в Любутский договор также были включены Михаил Александрович, Дмитрий Брянский и ещё несколько князей. Ольгерд поручился, что Михаил Тверской вернёт всё награбленное в землях Москвы, отзовёт с них своих наместников и обещал, что если Тверь начнёт войну с Великим княжеством Московским во время перемирия, то Литовское государство за него не вступится. Со стороны Москвы в договор были включены и три рязанских князя – Олег, Роман и Владимир Пронский.

В дальнейшем по-прежнему происходили столкновения между Москвой и Тверью, но без серьёзного участия Великого княжества Литовского. Однако союз Тверской земли и Великого княжества Литовского и русского был сохранен, он даже окреп, в связи с браком Марии, дочери Кейстута, с Иваном, сыном великого князя тверского Михаила Александровича (1375 год). В 1373—1375 гг. Ольгерду удалось добиться утверждения Киприана на Киево-Литовскую митрополию с перспективой становления митрополитом всей Русской земли после смерти Алексия, сподвижника великого князя московского Дмитрия Ивановича.

В 1375 году тверской князь Михаил Александрович снова смог получить у золотоордынского хана ярлык на великое княжение владимирское и его войска напали на Торжок и Углич. Тогда Дмитрий московский двинул на Тверь соединенные рати Северо-Восточной Руси, Брянского, верховских и Смоленского княжеств. Тверь была осаждена, и Михаил Тверской был вынужден отказаться от ярлыка на великое княжение, признать себя младшим братом московского великого князя и вступить в антиордынский союз. Литовский князь Ольгерд ограничился военной демонстрацией в сторону Твери и разорил Смоленскую землю, которая в этот раз поддержала Московское княжество.

В 1376 году Дмитрий Иванович послал полки под началом Владимира Андреевича к Ржеву. Войско три дня простояло у стен города, и разорив окрестности города ушло. Ответный удар Литовского княжества не состоялся, в 1377 году Ольгерд скончался. В Великом княжестве Литовском началась междоусобица, которая переключила всё внимание на ситуацию внутри державы. Ольгерд своим завещанием посевая смуту в Литве, передав престол не старшему сыну Андрею Полоцкому, от первого брака Марией Витебской, а старшему сыну от брака с Ульяной Тверской – Ягайло. Началась усобица между Андреем и Ягайло, в ней проиграл хозяин Полоцка, а затем уже конфликт между Ягайло и Витовтом (сыном Кейстута). Это позволило Дмитрию Ивановичу сконцентрировать усилия на борьбе с Мамаем и перетянуть на свою сторону часть знати Великого княжества Литовского

обмундирование(одежда, форма)

ИХ ОРУЖИЕ

Մայրենի լեզվի օրեր։

Դանիել Վարուժան«Ձոն»

Եղեգնյա գըրչով երգեցի փառքեր.
— Քեզի ընծա՜, իմ հայրենիք —
Սոսյաց անտառեն էի զայն կըտրեր…
— Քեզի ընծա՜, հին հայրենիք —
Եղեգնյա գըրչով երգեցի քուրմեր.
Ընդ եղեգան փող լու’յս ելաներ:

Եղեգնյա գըրչով երգեցի կարոտ.
— Ձեզի ընծա՜, հայ պանդուխտներ —
Ան տարաշխարհիկ բույսի մ’էր ծըղոտ…
— Ձեզի ընծա՜, հեգ պանդուխտներ —
Եղեգնյա գըրչով երգեցի հարսեր.
Ընդ եղեգան փող ո՛ղբ ելաներ:

Եղեգնյա գըրչով երգեցի արյուն.
— Ձեզի ընծա՜, սուրի զոհեր —
Ան ծլած էր մոխրի մեջ իբրև կընյուն…
— Ձեզի ընծա՜, կրակի զոհեր —
Եղեգնյա գըրչով երգեցի վերքեր.
Ընդ եղեգան փող սի՛րտս ելաներ:

Եղեգնյա գըրչով որբ տունս երգեցի.
– Քեզի ընծա՜, հայր ալեհեր –
Ցամաքած աղբյուրեն մեր զայն հոտեցի…
– Քեզի ընծա՜, մայր կարևեր –
Եղեգնյա գըրչով օջախս երգեցի.
Ընդ եղեգան փող ծու՛խ ելաներ:

Ու պայքա՜ր, պայքա՜ր, պայքա՜ր երգեցի.
– Ձեզի ընծա՜, հայ մարտիկներ –
Գրիչս եղավ անթրոց սըրտերու հնոցի…
– Ձեզի ընծա՜, քաջ մարտիկներ –
Եղեգնյա գըրչով վըրեժ երգեցի.
Ընդ եղեգան փող բո՛ց ելաներ:

ձայնագրություն

Ձոն բառի բացատրությունը

1. Ստեղծագործության սկզբում դրված մակագրություն կամ ստեղծագործության նախերգանք, որ պարունակում է գրվածքի ընծայականը:

Որևէ մեկին նվիրված գրական կամ երաժշտական ստեղծագործություն (մեծ մասամբ՝ ներբող):

3. Նվեր, ընծա

Դանիել Վարուժան «ԱՆԴԱՍՏԱՆ»

Արևելյան կողմն աշխարհի
Խաղաղությո՜ւն թող ըլլա…
Ո՛չ արյուններ, քրտինք հոսին
Լայն երակին մեջ ակոսին.
Ու երբ հնչե կոչնակն ամեն գյուղակի՝
Օրհներգությո՜ւն թող ըլլա:

Արևմտյան կողմն աշխարհի
Բերրիությո՜ւն թող ըլլա…
Ամեն աստղե ցող կայլակի,
Ու ամեն հասկ ձուլե ոսկի.
Եվ ոչխարներն երբ սարին վրա արածանին՝
Ծիլ ու ծաղի՜կ թող ըլլա:

Հյուսիսային կողմն աշխարհի
Առատություն թող ըլլա…
Ոսկի ծովուն մեջ ցորյանին
Հավետ լողա թող գերանդին.
Ու լայն ամբարն աղուններուն երբ բացվի՝
Բերկրությո՜ւն թող ըլլա:

Հարավային կողմն աշխարհի
Պտղաբերում թող ըլլա…
Ծաղկի՜ մեղրը փեթակներուն,
Հորդի գինին բաժակներուն.
Ու երբ թխեն հարսերը հացը բարի՝
Սիրերգությո՜ւն թող ըլլա։

ձայնագրություն

Անդաստան (արևելահայերերն)

Արևելյան կողմն աշխարհի
Խաղաղություն թող լինի…
Արյուններ չլինեն, քրտինք հոսի
Լայն երակի ակոսի մեջ
Ու երբ հնչի կոչնակն ամեն գյուղակի՝
Օրհներգություն թող լինի:

Արևմտյան կողմն աշխարհի.
Բերրիություն թող լինի….
Ամեն աստղը ցող է արձակում,
Ու ամեն հասկ ոսկով ձուլվի.
Եվ ոչխարները, երբ սարի վրա արածեն՝.
Ծիլ ու ծաղի՜կ թող լինի:

Հյուսիսային կողմն աշխարհի.
Առատություն թող լինի….
Ցորենի ոսկե ծովում.
Հավետ թող լողա գերանդին.
Ու աղացների լայն ամբարը երբ բացվի՝
Բերկրություն թող լինի:

Հարավային կողմն աշխարհի
Պտղաբերում թող լինի…
Ծաղկի՜ մեղրը փեթակներում,
Հորդի գինին բաժակներում
Ու երբ թխեն հարսերը հացը բարի՝
Սիրերգություն թող լինի։

Վահագն Դավթյան «Կանձրեւե, տղա՛ս»

Կանձրևե, տղա՛ս… Աշունը թաց է,
Թաց աչքերուն պես խեղճ խաբված սիրույն…:
Պատուհանն ու դուռը գնա գոցե
Եվ դեմըս եկուր նստիլ վեհագույն
Լռության մը մեջ…: Կանձրևե տղա՛ս…:
Լանձրևե՞ երբեմն հոգիիդ մեջ ալ,
Կմըսի՞ սիրտըդ, և կդողդըղա՞ս`
Խորհելով պայծառ արևին անցյալ,
Դռան մը ներքև գո՜ց ճակատագրին…:
Բայց կուլաս, տըղա’ս… Մութին մեջ հանկարծ
Ծանր արցունքներ աչքերդ կգլորին…:
Լա՛ց անմեղության արցունքը անդարձ,
Լա՛ց չգիտնալով, խեղճ, անգե՛տ տղաս,
Խե՜ղճ որսը կյանքին, ա՜հ, լա՛ց, որ մեծնաս…:

վերլուծություն

Այս ստեղծագործության մեջ գրողը իմ կարծիքով եղանակները օգտագործել է փոխաբերական իմաստով, տաք եղանակը մարդու բարձր տրամադրության իսկ ցուրտ, անձրևոտ եղանակը՝ վատ։ԻՆՉՊԵՍ ԵՂԱՆԱԿՆԵՐԸ ԱՅՆՊԵՍ ԷԼ ՎԱՏ ՏՐԱՄԱԴՐՈՒԹՅՈՒՆԸ ԳՆՈՒ՜Մ ԳԱԼԻՍ ԵՆ…

ձայնագրություն

աչքերուն-աչքերի.
սիրույն-սիրուն.
կմըսի-կմռսի
Կուլաս-կլացես

Դանիել Վարուժան

Վարուժանը ծնվել է 1884 թ. Արևմտյան Հայաստանի Սեբաստիա նահանգի Բրգնիկ գյուղում։ Նա գրաճանաչ է դառնում գյուղի վարժարանում, իսկ 1896 թվականից ուսումը շարունակում է Պոլսում, սկզբում Սագըզ Աղաջի Մխիթարյան դպրոցում, ապա Քաղկեդոնի վարժարանում։

Պոլիսը երեխայի վրա ծանր տպավորություն է թողնում։ Նա տեսնում է սուլթան Համիդի կազմակերպած ջարդի հետքերը։ Այդ օրերի հալածյալներից էր նաև բանաստեղծի պանդուխտ հայրը, որին հարազատները երկար ժամանակ որոնում և վերջապես գտնում են բանտում՝ շղթաների մեջ։

Բանտարկյալ հորը նա պատմում է իրենց քաշած ծանր կյանքի մասին. տատը մահացել է, մայրը հիվանդ է և խուլ հազում է, չորացել են պարտեզի վարդենիները, ավերվել է հայրական օջախը։ Հայրը մի կերպ ազատվում է բանտից և աշխատում Պոլսի իջևանատներից մեկում։ Դպրոցական արձակուրդները պատանին անց է կացնում հոր մոտ և ականատես դառնում պանդուխտների տառապալի կյանքին։

1902 թվականին Վարուժանը տեղափոխվում է Վենետիկի Մուրադ-Ռաֆայելյան դպրոցը։ Բանաստեղծին գերում են Վերածնության շրջանի նկարչության ու քանդակագործության կոթողները իրենց առողջ և հյութեղ ռեալիզմով։ Նա հափշտակությամբ ընթերցում է նշանավոր գրողների երկերը, հատկապես տարվում է Լև Տոլստոյի և Ժան-Ժակ Ռուսոյի գաղափարներով։ Վարուժանն առանձին սիրով ուսումնասիրում է Հայաստանի պատմությունը, հայ հին ու նոր գրականությունը։ Վենետիկում էլ նա գրում է առաջին բանաստեղծությունները պանդուխտների կյանքի և 1896 թ. ջարդերի թեմաներով։

1905 թ. բանաստեղծը մեկնում է Բելգիա և ընդունվում Գենտի համալսարանը։ Ուսանողական տարիները էական դեր են խաղում. նա սովորում է հասարակական և քաղաքական գիտություններ, ուսումնասիրում գրականություն և սոցիալական ուսմունքներ։ Նրա գեղագիտական հայացքների ձևավորմանը նպաստում է նաև ֆլամանդացիների բարձր մշակույթը. նա խորազնին ուսումնասիրում է XVII-XVIII դարերի ռեալիստական նկարչությունը և տարվում 20-րդ դարի հռչակավոր բանաստեղծ էմիլ Վերհարնի պոեզիայով։

Դանիել Վարուժանը՝ կնոջ՝ Արաքսիի հետ

Այս տարիներին Վարուժանի բանաստեղծությունները լայն ճանաչման են արժանանում։ Տասը տարվա ընթացքում բանաստեղծը գրել է չորս գիրք՝ «Սարսուռներ» (1906), «Ցեղին սիրտը» (1909), «Հեթանոս երգեր» և «Հացին երգը»։ Գրել է նաև նոթեր, հոդվածներ, կատարում է թարգմանություններ։

ՎԱՀԱԳՆ ԴԱՎԹՅԱՆ

Ծնվել է 1922 թվականին Արաբկիրում (Արևմտյան Հայաստան), որը ծվարած է Եփրատի ափին գտնվող Ոսկեգետակի մոտ։ 4 տարեկան է եղել, երբ Տրապիզոնից նավով գաղթել են և ժամանակավորապես հաստատվել Կրասնոդարում: Գաղթական արաբկիրցիները 1930-ական թվականներին եկել և Երևանում հիմնել են նոր Արաբկիր թաղամասը: Այդ մասին իմանալով՝ 1932 թվականին մոր և քրոջ հետ վերադառնում և հաստատվում են Երևանում, հայրը ավելի ուշ միանում է իրենց, քանի որ Կրասնոդարում փռնչիություն էր անում և օգնում ընտանիքին։Վահագն Դավթյանի ստեղծագործությունները սկսել են տպագրվել 1935 թվականից։

Homework

1)Am I ready for the party?Well,so far…

1.I haven’t found anywhere to have a party

2.I haven’t got permission from Mum and Dad.

3.I haven’t drawn up the guest list.

4.So clearly I haven’t sent out any invitations.

5. I haven’t hired a DJ.

6. Or even got money to pay a deposit for one.

7.I haven’t decorated the room

8.And I haven’t organized the food

2) 1.I didn’t know anyone

2.Everyone I tried to speak to just ignored me.

3.There was nothing to eat at all

4.You had to pay for a drink and everything on the menu was too expensive.

5.I wanted to leave my coat somewhere but there was no cloakroom

6.It was crowded there was nowhere to seat.

7.I wanted something to do so I went to the dance floor

8.But no one wanted to dance with me.

1-5

2-7

3-3

4-8

5-4

6-9

7-1

8-10

9-2

10-6

Ինքնաստուգում

Յուրաքանչյուր առաջադրանքը 0,333 միավոր է

1.Ո՞ր շարքում են նշված միայն ֆիզիկական մարմիններ.

ա) գիրք, մեխ, ալյումին, ազոտ

բ) սեղան, գրիչ, տետր, մատանի

գ) երկաթ, քանոն, ոսկի, թթվածին

դ) պղինձ, ջուր, արծաթ, ջրածին

Մուգ նշվածները ֆիզիկական մարմիններ են որոշակի ծավալ, ձև ու կազմված են նյութերից, մնացածները նյութեր են երկաթը, ոսկին,ալյումինը և այլն։

Քանի՞ նյութ է ներկայացված հետևյալ բառակապակցություններում. ~~ջրիկաթիլ~~, պղնձե թաս, ալյումինե կաթսա, ռետինե գնդակ, պղնձե կուժ, սառցե դղյակ, ոսկե մատանի.

1)3 2) 6 3) 4 4) 5

Այն ամենը, ինչ տեսնում ենք մեր շուրջը, նյութ է։Այստեղ գրված է ջրի կաթիլ ջուրը նյութ է բայց այստեղ որպես նյութ չէ ներկայացված։

3. Նշվածներից ո՞ր շարքում են գրված միայն օրգանական նյութեր.
1) ջուր, թթվածին, կավիճ, սպիրտ

2) կերակրի աղ, սպիտակուց, ճարպ, ազոտ

3) շաքարավազ, քացախաթթու, գլյուկոզ, սպիրտ

4) սոդա, ջուր, ածխաթթու գազ, բենզոլ

Բոլոր օրգանական նյութերը կազմված են ջրածնից թթվածնից և ածխածնից։

4. Ինչպիսի՞ ագրեգատային վիճակում կարող է գտնվել սնդիկը.

միայն պինդ վիճակ
միայն գազային վիճակում
միայն հեղուկ վիճակում
բոլոր երեք վիճակներում

Երևի բոլորս գիտենք որ սնդիկը կարող է լինել և հեղուկ ,և պինդ, և հեղուկ

5. Որքա՞ն է ոսկու ձուլակտորի զանգվածը, որի ծավալը 2 սմ3 է, իսկ ոսկու խտությունը 19,3 գ/սմ3է.

1) 38,6գ 2) 9,65գ 3) 3,86գ 4) 1,93գ

Զանգվածը հավասար է ծավալ անգամ խտություն այսինքն՝ 2 սմ³ ‘ 19,3 գ/սմ³=38,6 գ

6. Ո՞ր շարքում են գրված միայն բարդ նյութերի բանաձևեր.

1) Al, HCl, Cu, Na2SO4 3) H2O, N2, O3, Ni, S8

2) AgBr, H2, CaCO3, P4 4) NaOH, CO2, NH3, CuSO4

Որովհետև բարդ նյութերը կազմված են 1-ից ավել տարրերից։

7. Ո՞ր շարքում են առկա միայն կովալենտային կապերով միացություններ.

1) NaCl, HCl, Cl2, NaHCO3 3) H2, NH3, H2O, CH4

2) KBr, HNO3, CaO, P4 4) N2, Br2, CuSO4, Fe

8. Հետևյալ նյութերից չորս սյունակով առանձնացրեք օքսիդները, հիմքերը, թթուներն ու աղերը, նշեք յուրաքանչյուրի անվանումը. HNO3, Na2O, Ca(OH)2, AgNO3, BaO, HCl, CO2, Al2O3, NaHCO3, Fe(OH)2, K2SiO3, NaCl, H2SO4, MgO, NaOH, H3PO4, SO3, CaCl2, CuSO4, Al(OH)3.

Օքսիդ	Հիմք	Թթու	Աղ
SO3 ,Na2O,CO2,Al2O3, MgO, BaO	Fe(OH)2,Ca(OH)2, Al(OH)3 NaOH,	H3PO4 ,H2SO4HNO3, HCl	AgNO3K2SiO3NaCl, NaHCO3CaCl2

9. Ո՞ր շարքում է գրված ֆոսֆոր, թթվածին, ածխածին, երկաթ և ազոտ քիմիական տարրերի նշանները.

1) F, C, P, Si, Na

2) O, C, Li, K, Ba

3) P, O, C, Fe, N

4) K, Na, P, Fe, C

10. Ո՞ր տարրական մասնիկներից էկազմված ատոմը.

1) միայն էլեկտրոններից

2) նեյտրոններից և էլեկտրոններից

3) պրոտոններից, էլեկտրոններից և նեյտրոններից

4) միայն պրոտոններից

Բնութագրեք հետևյալ տարրերը՝ ածխածին, ջրածին, թթվածին, ազոտ, ֆոսֆոր, ծծումբ, նատրիում, կալիում, կալցիում, մագնեզիում, երկաթ, ֆտոր, քլոր, բրոմ, յոդ, սիլիցիում, մանգան, պղինձ, ցինկ, արծաթ, ոսկի …. (նշված տարրերից ընտրեք մեկմետաղ և մեկ ոչմետաղ) ըստ հետևյալ ըստ հետևյալ սխեմայի.

ա) քիմիական տարրի նշանը….

բ) կարգաթիվը, միջուկի լիցքը՝ Z =…

գ) ատոմի բաղադրությունը (պրոտոնների, նեյտրոնների, էլեկտրոնների թիվը)…

դ) պարբերության համարը, լրիվ լրացված էներգիական մակարդակների թիվը….

ե) խմբի համարը, ենթախումբը (գլխավո՞ր է, թե՞ երկրորդական), արտաքին

էներգիական մակարդակում էլեկտրոնների թիվը

զ) էլեկտրոնների բաշխումն ըստ էներգիական մակարդակների

է) էլեկտրոնային բանաձևը (էլեկտրոնների բաշխումն ըստ էներգիական

մակարդակների և ենթամակարդակների)

ը) ո՞ր հատկություններն են ավելի ուժեղ արտահայտված` մետաղակա՞ն, թե՞ ոչմետաղական…

թ) ինչպիսի՞ պարզ և բարդ նյութերի օրինակներ գիտեք, որոնց բաղադրության մեջ

առկա է այդ տարրի ատոմներ……..

ժ) Կատարեք հաշվարկներ ` որոշեք այդ տարրի մեկ ատոմի զանգվածը` mo (գ),

տարրի առաջացրած օքսիդի հարաբերական մոլեկուլային զանգվածը`Mr,

տարրերի զանգվածային հարաբերությունները, զանգվածային և մոլային բաժիններըօքսիդում:

ա)Al (ալյումին)

բ) կարգաթիվը, միջուկի լիցքը՝ Z =13

գ) 13p, 14n, 13e

դ) 3 /2,8,3

ե) 3 խումբ,գլխավոր ենթախումբ

զ) 2e 8e 3e

է) 1s²2s²2p⁶3s²3p¹

ը) մետաղական

թ)Al,Al₂O₃,Al₄C₃

ժ) Mr(Al₂O₃)=27’2+16’3=54+48=102.
w(Al)=54:102’100%=52,94%.
w(O)=100%-52,94%=47.06%

ա) S (ծծումբ)

բ) կարգաթիվը, միջուկի լիցքը՝ Z =16

գ) 16p 17n 16e

դ)- 3 /2,8,6

ե) 6 խումբ, գլխավոր ենթախումբ

զ) 2e 8e 6e

է) 1s²2s ²2p⁶3s²3p⁴

ը) ոչ մետաղական

թ)SO₄,H₂SO₄

Mr(SO₄)=32+16’4=32+64=96.
w(S)=32:96’100%=33.33%.
w(O)=100%-33.33%=66.67 կամ 64:96’100%=66.67

Համապատասխանեցրեք նյութի հատկությունները և անվանումը.

Հատկությունները	Անվանումը
ա) բնորոշ հոտով թափանցիկ հեղուկ բ) ջրում լավ լուծվող պինդ նյութ գ) մետաղական փայլով պինդ գունավոր նյութ դ) ջրում քիչ լուծվող անհոտ, անհամ գազ	1) կավիճ 2) սախարոզ 3) քացախաթթու 4) թթվածին 5) քլոր 6) յոդ

ա-3

բ-2

գ-1,6

դ-4

Ահմադը

Կարդացե՛ք ստեղծագործությունը և կատարե՛ք առաջադրանքները.

Ահմադը: Հովհաննես Թումանյան

Ես իմ մանկության գարունները անց եմ կացրել մեր սարերում:

Շատ էի սիրում իմ տատոնց տունը ու միշտ այստեղ էի լինում: Իմ քեռիներիցամենից փոքրը՝ Ահմադը, հովիվ էր:

Նա ինձ տանում էր, ման էր ածում գառների մեջ, հետը հանդից հաղարջիկարմիր ճյուղեր էր բերում ինձ համար, իսկ իրիկունները հանում էր սրինգն ուածում:

Ու աստղալի, լուսնյակ գիշերները, ահագին խարույկի շուրջը բոլորած, ծափ էինտալի, խնդում էին իմ պապն ու տատը, իսկ ես թիթեռի նման թրթռում, պար էիգալի նրանց շրջանի մեջ:

Ահմադը թուրքի անուն է, դրա համար էլ երբ մենք խոզի միս էինք ուտում, միշտտանեցիք հանաք էին անում, ծաղրում, ծիծաղում էին Ահմադի վրա, թե՝Ահմադը հայացավ, Ահմադը հայացավ․․․

Իհարկե, անունը լսողը կասեր թուրք է, բայց հենց ներս մտներ, տեսներ, թեԱհմադը ինչպես էր ժաժ գալի տանը, հերիք էր, իսկույն կիմանար, որ տանսիրելի տղան է:

Ում կամենում էր, տուն էր բերում, պատվում, ճամփու դնում: Աղքատըողորմություն ուզեր, թե հարևանը՝ հացփոխ, իր ձեռքով տաշտից վերցնում էրտալիս: Տան աղջիկներին ու փոքրերին հրամայում էր, ծեծում էր, սիրում էր, ինչպես և մյուս քեռիներս: Անասունների համար հոգին տալիս էր: Մինըհիվանդանալիս գրեթե ինքն էլ հետն էր հիվանդանում, էնքան էր սիրում: Ինքն էլէնպես սիրելի էր ամենքին: Ահմադը հիվանդանում էր թէ չէ՝ մեր ուրախություննէլ հետը կտրում էր: Ու ամբողջ օրը տատս ու պապս չորս կողմը պտտվում էին, ինչ-որ լավ բան էին գտնում, շուրջն էին հավաքում, խնդրում էին, թե ուրիշ ինչկուզի սիրտը:

Մի առավոտ էլ վեր կացա, տեսնեմ՝ բոլոր տանեցիք տխուր են: Իմ տատըարտասվելով քթքթում էր, ման էր գալի անկյուններում, ու ինքը չէր իմանում, թեինչ էր անում:

Հարսներն ու աղջիկները լուռ, տխուր ներսուդուրս էին անում: Վրանի դռանկողքին նստած խոսում էր իմ պապը, իսկ մի քիչ հեռու գլխիկոր նստած էինքեռիներս:

― Աստված լինի քու օգնականը, բալա ջան,― խոսում էր պապս:― Չոր քարինգնալիս՝ չոր քարն էլ կանաչի քեզ համար: Պակաս օրդ խնդությունով անցկենա․․․ Դե, վեր կաց, օրն անց է կենում, ճամփեդ երկար է: Վեր կաց, բալա ջան:

Ահմադը չուխի փեշով աչքերը սրբեց, վեր կացավ, եկավ մոտեցավ իմ պապին: Պապս գրկեց, համբուրեց Ահմադին, ու աչքերը լցվեցին արտասուքով:

― Քո աշխատանքը մեզ հալալ արա, Ահմադ ջան, մեր աղ ու հացն էլ քեզ հալալլինի, քո մոր կաթնի պես: Մեզ մտիցդ գցես ոչ: Թե աջողություն ունենաս՝իմացրու, որ հարեհաս լինենք: Դե, գնա, քեզ մատաղ, աստված բարի ճամփատա:

Ապա թե տատս գրկեց, համբուրեց Ահմադին, հետո մնացածները լաց լինելովձեռն առան: Ապուշ կտրած փոքրերիս էլ Ահմադը համբուրեց և մի երկու կով, հորթ, գոմեշ, ձագ, մի կտրկան ոչխար, մի բարձած էշ առաջն արած, մի երկուշուն էլ ետը գցած, ճանապարհ ընկավ:

Մյուս քեռիներս ուղեկցում էին Ահմադին:

― Աստված բարի ճամփա տա, Ահմադ ջան, գնաս բարով, բալա ջան,― ձեռքըճակատին դրած՝ ետևից ձայն էր տալի պապս:

Ահմադը անցավ սարի մյուս կողմը, մյուս քեռիներս վերադարձան: «Բայց ինչո՞ւէին լաց լինում մեր տանը, քեռի Ահմադը ո՞ւր գնաց»,― մտածում էի ես:

― Ահմադը ո՞ւր գնաց, նանի,― հարցրի իմ տատին:

― Իրենց տուն գնաց,― պատասխանեց տատս:

― Իրենց տունը ո՞րն է․․․․

― Ուրիշ տեղ է:

― Ահմադը ո՞վ էր որ․․․․

― Ահմադը թուրք էր, մեր ծառան էր: Է՜, քանի տարի մեր տանն էր․․․ Հիմի իրիրավունքն առավ ու գնա՜ց․․․․

― Բա էլ չի՞ գալու:

― Չէ՜, բալա ջան, գնա՜ց․․․

Առաջադրանք

ա) Փաստերով ցո՛ւյց տվեք, որ.

Ահմադը տան սիրելի տղան է,
Իհարկե, անունը լսողը կասեր թուրք է, բայց հենց ներս մտներ, տեսներ, թեԱհմադը ինչպես էր ժաժ գալի տանը, հերիք էր, իսկույն կիմանար, որ տանսիրելի տղան է:

Ահմադը հարազատի պես էր վերաբերվում բոլորին,
Տան աղջիկներին ու փոքրերին հրամայում էր, ծեծում էր, սիրում էր, ինչպես և մյուս քեռիներս: Անասունների համար հոգին տալիս էր: Մինըհիվանդանալիս գրեթե ինքն էլ հետն էր հիվանդանում, էնքան էր սիրում:

Ահմադը տանն ուներ նույնքան իրավունք, որքան տան մյուս անդամները,
Ում կամենում էր, տուն էր բերում, պատվում, ճամփուդնում: Աղքատը ողորմություն ուզեր, թե հարևանը՝հացփոխ, իր ձեռքով տաշտից վերցնում էր տալիս:

Ահմադը տան ծառան էր:

Ահմադը թուրք էր, մեր ծառան էր: Է՜, քանի տարի մեր տանն էր․․․ Հիմի իրիրավունքն առավ ու գնա՜ց․․․․

բ) Ո՞րն է ստեղծագործության ասելիքը (գաղափարը): Ընտրե՛ք մտքերից մեկը ևհիմնավորե՛ք:

Ինչքան էլ հարազատ լինեն, մարդիկ կարող են հեռանալ,

Լավ ծառայելու համար ազգությունը կարևոր չէ,

Օտար մարդն էլ կարող հարազատ դառնալ և իրեն ընտանիքի անդամ զգալ,

Հայերն ու թուրքերը ջերմ հարաբերությունների մեջ էին:

Ահմադը նրանց ծառան էր բայց ընտանիքը շատ էր սիրում և հոգ տանում նրան, որպես հարազատ ընդունում։Պատմվածքը ուզում է ասել որ օտար մարդ կախված ազգությունից կարող է լինել հարազատ

Ուրախ գիշեր: Հովհ. Թումանյան

Կարդացե՛ք ստեղծագործությունը և կատարե՛ք ա և բ առաջադրանքները.

Ինչքա՜ն ծիծաղեցին էն գիշեր․․․

Ամենքը գաղթականներ էին։ Նոր էին Թիֆլիս հասել։ Զանոն էլ նրանց հետ էր։ Իր հոր փեշիցը բռնածնա անց էր կացել ձյունոտ սարերով, ամայի, ցուրտ դաշտերով, երկա՜ր-երկա՜ր ճանապարհ։

Նա չէր հասկանում, թե ինչու պատահեց էն ամենը, ինչ որ ինքը տեսավ․ էն հրացանների ճայթյունը, էն աղաղակը, էն ծուխն ու կրակը, էն փախուստը, որ փախչում էին ամենքը, ամենքը․․․ Եվ չէրհասկանում, թե ինչպես եղավ, որ իր մայրիկը կորավ էն ժամանակ։

Հայրիկը փախցրեց իրեն ու իր փոքրիկ եղբորը՝ Սուրիկին։ Ամբողջ ճանապարհին հայրիկը պինդգրկած էր Սուրիկին, իսկ Զանոն բռնած էր փեշից։ Ճանապարհին հաճախ լաց էր լինում Սուրիկը։Հայրիկն աշխատում էր նրան տաքացնել ու հանգստացնել․

— Սո՛ւս, Սուրիկ ջան, սո՛ւս։— Ամեն անգամ Զանոն էլ հոր ետևից կրկնում էր․ «Սո՛ւս, Սուրիկ ջան, սո՛ւս», ու միշտ էլ ավելացնում էր․ «Մայրիկը հիմի կգա»։ Նա զարմանում էր, թե ինչո՞ւ հայրիկն էլ չիասում՝ մայրիկը կգա։ Հայրիկը հենց ասում էր՝ կհասնենք Թիֆլիս․․․ կհասնենք Թիֆլիս․․․

Վերջապես հասան Թիֆլիս։

Մի մութր, մռայլ ու ցեխ աշնան իրիկուն էր, որ հասան Թիֆլիս։ Զանոն մտածում էր, թե Թիֆլիսումկարոտած մարդիկ են սպասում իրենց, որ դեմ կգան կգրկեն, կհամբուրեն․ գուցե և մայրիկը նրանցմեջ լինի։ Ոչ ոք չերևաց։ Ամենքը անց էին կենում նրանց կողքով։ Մինչև անգամ նրանք, որ մոտենումմի բան էին տալի կամ հետաքրքրվում, այնպես էին վերաբերվում՝ ինչպես աղքատների։ Եվ այստեղիմացավ նա առաջին անգամ, որ հայրիկն էլ հայրիկ չի, ոչ Սուրիկը՝ Սուրիկ, ոչ էլ ինքը՝ Զանո, այլ«գաղթականներ» են։ Հայրիկը և մյուս գաղթականները գնացին ման եկան, շատ խնդրեցին սրան, նրան, ցույց տվին երեխաների վրա, որ հոգնած էին, մրսում էին, երկար խնդրեցին, երկարսպասեցին, մինչև որ բերին էս տունը։

Միակ լամպը աղոտ լուսավորում էր հին, մեծ սրահը, մի ծայրից մյուսը։ Պատերի երկարությամբտեղավորվել էին գաղթականները, ընտանիք-ընտանիք։ Զանոյի հայրն էլ իր երկու երեխաների հետմի անկյունում էր տեղավորվել։ Հայրիկը թինկը տված՝ ծոցն էր առել Սուրիկին, իսկ Զանոն մի զույգկոշիկ գրկին նստած էր նրանց կողքին։ Ու էնպես լավ էր զգում Զանոն իրե՜ն․․․ էլ չկար էն երկյուղը, որտեսան, էլ չկային երկար, ցուրտ ճամփեքն ու սովը։ Տաք սենյակում հաց էր կերել ու հոգնությունիցհետո մի ախորժելի հանգիստ էր զգում։ Քունը տանում էր թեև, բայց նա մտածում էր էն փոքրիկաղջկա վրա, որ ժպտալով իրեն նվիրեց գոգին 1դրած կոշիկները։ Ի՜նչ լավն էր էն աղջիկը, ի՜նչ լավնէին նրա ժպտուն, զվարթ աչքերը, ի՜նչ լավն էր էն տաք ապահով սենյակը, ի՜նչ լավն էր էն գիշերը․․․

Քաղաքում մի խումբ տիկիններ հնամաշ շորեր էին հավաքել ու բաժանում էին գաղթականներին։Գաղթականներից ոմանք ստացած շորերն էին շինում, հարմարեցնում իրենց, ոմանք հաց էինուտում, ոմանք ծխում ու զրույց անում։

Էն գիշեր ամենքն էլ լավ էին զգում իրենց, ամենքն էլ ուրախ էին։ Իրենցից որը ներս էր գալի՝քաղաքացու մի որևէ շոր հագին կամ կրկնակոշիկները ոտներին, էս ու էն կողմից սրախոսում էին, ծիծաղում, ուրախանում։ Մանավանդ երբ ներս եկավ էն խեղկատակ Մարտոն։ Ամեն ծիծաղելի բանէլ հակառակի նման հենց նրա հետ էր պատահում։ Չգիտես ում խելքին էր փչել, մի հին ցիլինդր էինտվել նրան ու մի թևը կոտրած հովանոց։ Եվ ահա գաղթականների ուրախ ժամանակ դռնից ներսմտավ Մարտոյի հովանոցը, նրա ետևից՝ ցիլինդրավոր Մարտոն։ Գաղթականները առաջինրոպեին շփոթվեցին, բայց տղաներից մինը շուտով ճանաչեց, վեր կացավ ցիլինդրին զարկեց, ցիլինդրը գետին թռավ, մի ուրիշն էլ հովանոցը փախցրեց, ու մեջտեղը կանգնեց էն մասխարաՄարտոն։

— Տո, Մարտո, քու տունը չքանդվի, տո, մասխարա․․․

Ամբողջ սրահը սկսեց հռհռալ։

— Տո զարկե՛ք էդ խեղկատակին։

Ու սկսեցին կատակով զարկել Մարտոյին, էս կողմը քարշ տալ, էն կողմը ձգել։ Ի՜նչ ծիծաղ ընկավսրահը, ի՜նչ ծիծաղ։

Ծիծաղում էին ամենքը, ծիծաղում էր Զանոն։ Նա ուզեց Սուրիկին վեր կացնի, որ նա էլ ծիծաղի, բայցՍուրիկը քնած էր։ Զվարթ աղմուկի մեջ կամաց-կամաց իր քունն էլ տարավ ու նվերը կրծքին սեղմածքնեց Զանոն։

Քնեց, և ահա եկավ, երևաց մայրիկը։ Տխուր էր մայրիկը, բայց Զանոյին ժպտում էր։

— Մայրի՜կ, մայրի՜կ, տե՜ս, էն աղջիկը տվեց ինձ․․․ էնպես լավ աղջիկ է՜ր, էնպես լավ աչքեր ունե՜ր, էնպես լավ մայրիկ ունե՜ր․․․ մայրի՜կ․․․ մայրի՜կ․․․

Ու երկար, երկար մայրիկի հետ էր Զանոն, երբ վեր թռավ մի զիլ ձենից։ Գաղթականներից մինն էր, որ ընդհանուր աղմուկի մեջ երգ էր երգում։

«Արև շողցեր ա պայծառ,

Նախշուն ա դաշտ, ճյուղն ու ծառ,

Հրդկի վերև հավաքվեր՝

Կուճլվըլան մեր հավքեր,

Վայ լե՜, վայ լե՜․․․»։

Այնինչ մյուս անկյունում Մարտոն դեռ անում էր իր ծաղրածությունները ընդհանուր ծիծաղի մեջ։Քնաթաթախ Զանոն չէր հասկանում, թե որտեղ էր գտնվում, բայց որտեղ էլ լիներ, նրան թվում էր, թեսրահը լիքն էր մոտիկներով, հարազատներով, տաքությունով ու լուսով, զվարթ քրքիջով, հայրիկիշնչով, մայրիկի ժպիտով, էն աղջկա պայծառ հայացքով, հայրենի երգի մրմունջով․․․

Ամենքն էլ էնտեղ էին, ամենքն էլ ուրախ․․․ Եվ ի՜նչքան ծիծաղեցին էն գիշեր ամենքն էլ, ի՜նչքանծիծաղեց Զանոն․․․

Ի՜նչ ուրախ գիշեր էր, ի՜նչ ուրախ գիշեր․․․

ա) Ցո՛ւյց տվեք հակադրությունները, որոնց վրա կառուցված է «Ուրախ գիշեր» պատմվածքը:

Նա չէր հասկանում, թե ինչու պատահեց էն ամենը, ինչ որ ինքը տեսավ․ էն հրացանների ճայթյունը, էն աղաղակը, էն ծուխն ու կրակը, էն փախուստը, որ փախչում էին ամենքը, ամենքը

Էն գիշեր ամենքն էլ լավ էին զգում իրենց, ամենքն էլ ուրախ էին։

բ) Ընտրե՛ք տարբերակներից մեկը և հիմնավորե՛ք Ձեր ընտրությւոնը:
Պատմվածքը վերնագրված է «Ուրախ գիշեր», որովհետև.

պատմվում է ստեղծված ուրախ միջադեպի մասին,
պատմվում է մարդկանց բարձր տրամադրության, ուրախ մթնոլորտի մասին,
պատմող հերոսը ցանկանում է ընդգծել իրավիճակի ողբերգականությունը:

Պատմվածքը կոչվում է «Որախ գիշեր» որովհետև գրողը չէր ուզում ցույց տալ մարդկանց տխրությունը և ողբը, նա թաքցնում է այդ ամեն ինչը վերնագրի մեջ։

Դաս 3. ֊<>.

Բնութագրեք հետևյալ տարրերը՝ ածխածին, ջրածին, թթվածին, ազոտ, ֆոսֆոր, ծծումբ, նատրիում, կալիում, կալցիում, մագնեզիում, երկաթ, ֆտոր, քլոր, բրոմ, յոդ, սիլիցիում, մանգան, պղինձ, ցինկ, արծաթ, ոսկի …. ըստ հետևյալ սխեմայի՝

քիմիական տարրի նշանը…….
կարգաթիվը…..
միջուկի լիցքը …..
հարաբերական ատոմային զանգվածը՝ Ar
ատոմի բաղադրությունը ….
մեկ ատոմի զանգվածը m_o,(գ)
ո՞ր պարբերության տարր է …
ո՞ր խմբի և ենթախմբի տարր է …
ատոմի էլեկտրոնային թաղանթի կառուցվածքը՝ էլեկտրոնների բաշխումը ըստ էներգետիկ մակարդակների,էլեկտրոնային բանաձևը, նաև քվանտային բջիջներով
մետաղ է,`թե ոչմետաղ

ածխածին

քիմիական տարրի նշանը c
կարգաթիվը 6
միջուկի լիցքը +6
հարաբերական ատոմային զանգվածը՝ Ar 12
ատոմի բաղադրությունը 6 պրոտոն,6 էլեկտրոն, 6 նեյտրոն
մեկ ատոմի զանգվածը m_o,(գ)
ո՞ր պարբերության տարր է 2
ո՞ր խմբի և ենթախմբի տարր է 4 խումբ, գլխավոր ենթախումբ
ատոմի էլեկտրոնային թաղանթի կառուցվածքը՝ էլեկտրոնների բաշխումը ըստ էներգետիկ մակարդակների,էլեկտրոնային բանաձևը, նաև քվանտային բջիջներով
մետաղ է,`թե ոչմետաղ
ոչմետաղ

թթվածին

քիմիական տարրի նշանը O
կարգաթիվ 8
միջուկի լիցքը + 8
հարաբերական ատոմային զանգվածը՝ Ar 16
ատոմի բաղադրությունը 8 նեյտրոն,8 պրոտոն, 8 էլեկտրոն
մեկ ատոմի զանգվածը m_0,(գ) 26,56×10^-27
ո՞ր պարբերության տարր է Պարբերություն 2 , Խումբ 5 , երկրորդ ենթախումբ
ո՞ր խմբի և ենթախմբի տարր է …
ատոմի էլեկտրոնային թաղանթի կառուցվածքը՝ էլեկտրոնների բաշխումը ըստ էներգետիկ մակարդակների,էլեկտրոնային բանաձևը, նաև քվանտային բջիջներով
մետաղ է,`թե ոչմետաղ

ջրածին

քիմիական տարրի նշանը H
կարգաթիվը. 1
միջուկի լիցքը +1
հարաբերական ատոմային զանգվածը՝ Ar=1
ատոմի բաղադրությունը 6p,6e
մեկ ատոմի զանգվածը m_0,(գ) 1’1,66’10^-27
ո՞ր պարբերության տարր է 1
ո՞ր խմբի և ենթախմբի տարր է խումբ 1, գլխավոր ենթախումբ
ատոմի էլեկտրոնային թաղանթի կառուցվածքը՝ 1s¹
մետաղ է,`թե ոչմետաղ

ֆոսֆոր

քիմիական տարրի նշանը P
կարգաթիվը 15
միջուկի լիցքը + 15
հարաբերական ատոմային զանգվածը՝ Ar= 31
ատոմի բաղադրությունը 15p 16n 15 e
մեկ ատոմի զանգվածը m_0,(գ) =31 ‘1.66’10^-27=51.46’10^-26
ո՞ր պարբերության տարր է 3
ո՞ր խմբի և ենթախմբի տարր է 5 խումբ, գլխավոր ենթախումբ
ատոմի էլեկտրոնային թաղանթի կառուցվածքը՝ 1s² 2s2 2p6 3s2 3p3
մետաղ է,`թե ոչմետաղ

հոկտեմբերի 12-16

Զեյթունի հերոսամարտ

1862թ. Մարաշի կուսակալ Ազիզ փաշան կանոնավոր զորքով հարձակվեց Զեյթունի վրա, նրանց զորքը հասնում էր 40 հազարի։ Սրանց դեմ դուրս եկավ զեյթունցիների 7-հազարանոց զորախումբը։ Իր բազմապատիկ թվական գերազանցության և սպառազինության շնորհիվ փաշան հուլիսի 27-ին գրավեց մի քանի հայկական գյուղեր, որից հետո զեյթունցիների ջոկատները շրջակա գյուղերի բնակչության հետ ամրացան քաղաքում: Լեռնականներն իրենց ամբողջ ռազմական ուժը բաժանեցին չորս հիմնական մասերի և խելամիտ գործողություններով, կարողացան հակահարված տալ թշնամուն: Թուրքերը, ծանր կորուստներ տալով, զեյթունցիներին թողնելով բավական քանակությամբ ռազմավար, դուրս քշվեցին Զեյթունի սահմաններից: Այս պարտությունից հետո, չհրաժարվելով Զեյթունը գրավելու իր մտադրությունից, կառավարությունը Աշիրին նշանակեց զորահրամանատար: Նախատեսվում էր նոր` 150-հազարանոց բանակով հարձակում Զեյթունի վրա։Սակայն զեյթունցիները կարողացան խուսափել արհավիրքից՝ դիմելով Կ.Պոլսի պատրիարքի և ֆրանսիական կառավարության օգնությանը: Կիլիկիայում Ֆրանսիայի ազդեցության ուժեղացումից, տեղի տվեց: Զեյթունի պաշարումը վերացվեց, լեռնականներն իրենց հերթին զիջումներ արեցին կառավարությանը: Նրանք այդուհետև պետք է ենթարկվեին օսմանյան վարչական կառավարմանը, կանոնավորապես վճարեին հարկերը՝ փոխարենը օգտվելով իրենց ազգային-եկեղեցական գործերը ինքնուրույն վարելու իրավունքից: Զեյթունցիները պաշտպանական մարտեր մղելուց հետո թուլացրեցին Ազիզի զորքերը, որի արդյուքնում հնարավորություն ստացան օգոստոսի 2-ին հարձակման անցնելով ետ մղել ամբողջ զորքը։

Վանի հերոսամարտը

1915թ. ստեղծված օրհասական դրության ժամանակ ջարդարարներին առաջին դիմադրությունը ցույց տվեց Վանի վիլայեթի հայությունը։ Հայերը դիմագրավում են թուրք և քուրդ հրոսակներին Շատախում, Հայոց ձորում, Գավաշում, Թիմարում և այլ վայրերում։ Կատաղի և անզիջում դիմադրություն է ցույց տրվում թուրք և քուրդ հրոսակներին Վան քաղաքում։ Հայ բնակչությունը հիմնականում կենտրոնացած էր Այգեստանում։ Ինքնապաշտպանությունը կազմակերպելու համար Այգեստանում ստեղծվում է Զինվորական մարմին։ Նրա մեջ ընդգրկվում են տարբեր կուսակցությունների անդամներ և ոչ կուսակցականներ։ Քաղաքամեջի Զինվորական մարմնի ղեկավար է ընտրվում Հայկակ Կոսոյանը։ Երկու թաղամասերն էլ բաժանվում են պաշտպանական շրջանների։ Կանայք և աղջիկները զբաղված էին մարտիկների և գաղթականների համար հագուստ և պարեն հայթայթելով։ Այգեստանում ներքին կարգ ու կանոնը վերահսկելու համար կազմակերպվել էր ոստիկանություն։ Վանի ողջ բնակչությունը մեկ մարդու նման դուրս էր եկել կենացմահու կռիվ մղելու թշնամու դեմ։ Վանի նահանգապետը քաղաքի հայության դեմ կենտրոնացրել էր հրետանիով և գնդացիրներով զինված 12-հազարանոց զորք։ Այգեստանի և Քաղաքամեջի հայությունն այս ահռելի ուժին կարող էր հակադրել միայն վատ սպառազինված և 10 անգամ ավելի քիչ մարտիկներ։ 1915թ. ապրիլի 7-ին թուրքերի հարձակումով սկսվում են Վանի ինքնապաշտպանական մարտերը։ Կատաղի հրաձգություն է սկսվում, բայց վանեցիները հաջողությամբ հետ են մղում հակառակորդի գրոհները։ Հայերը կարողանում են ոչնչացնել թշնամու մի շարք դիրքեր և ամրություններ։ Թուրք-քրդական ուժերը ծանր պարտություններ են կրում և լուրջ կորուստներ ունենում։ Ռուսական բանակի առաջխաղացումը և Վանի հայության դիմադրությունը հարկադրում են թշնամուն դադարեցնել քաղաքի պաշարումը։ Մայիսի սկզբներին քաղաք են մտնում հայ կամավորները և ռուսական բանակը։ 1915թ. մայիսին կազմվում է Վանի և շրջանի ժամանակավոր վարչություն։ Աստիճանաբար քաղաքը և ազատագրված գավառները բնականոն հունի մեջ մտան։ Սակայն 1915թ. հուլիսի կեսերին ռուսական զորքն անակնկալ նահանջում է։ Վիլայեթի և քաղաքի հայությունը, չունենալով անհրաժեշտ միջոցներ հակառակորդին դիմագրավելու համար, ստիպված է լինում հետևել ռուսական բանակին։ Իրենց օջախներն են լքում մոտ 200 հազար վան-վասպուրականցիներ։ Նրանց պահպանությունն իրականացնում էին հայ կամավորները, ինչպես նաև ռուսական որոշ զորամասեր։

«Մարդիկ, որոնք ինձ դուր են գալիս» Մարիո Բենեդետի

Կարդացե՛ք ստեղծագործությունը և կատարե՛ք ա և բ առաջադրանքները.

Մարիո Բենեդետի: Մարդիկ, որոնք ինձ դուր են գալիս

Ինձ դուր են գալիս մարդիկ, որոնք բաբախում են, որոնց հարկ չկա մղել ինչ-որ բանի, որոնց պետք չէ ասել, որ ինչ-որ բան անեն, որովհետև գիտեն, թե ինչ է պետք անել և հենց այդպես էլ անում են: Մարդիկ, որոնք «մշակում են» են իրենց երազանքները, այնքան, մինչև որ այդ երազանքները տիրանում են իրենց իսկ իրականությանը:

Ինձ դուր են գալիս մարդիկ, որոնք ունակ են իրենց քայլերով իրենց վրա վերցնել հանգամանքները, մարդիկ, որոնք վտանգում են իրականն ու անիրականը երազի հետևից գնալու համար, որոնք իրենց թույլ են տալիս փախչել խելամիտ խորհուրդներից՝ լուծումները թողնելով Աստծո ձեռքերում:

Ինձ դուր են գալիս մարդիկ, որոնք արդար են իրենց շրջապատող մարդկանց ու իրենք իրենց հետ, մարդիկ, որոնք շնորհակալություն են հայտնում նոր օրվան, իրենց կյանքում գոյություն ունեցող լավին, որոնք ամեն ժամն ապրում են լավ տրամադրությամբ՝ տալով իրենցից ամենալավը, որոնք շնորհակալ են ողջ լինելու համար, որ կարող են ժպիտներ նվիրել, ձեռք մեկնել և բարեհոգաբար օգնել՝ փոխարենը ոչինչ չպահանջելով:

Ինձ դուր են գալիս մարդիկ, որոնք կարող են կառուցողականորեն ու ուղիղ քննադատել ինձ՝ առանց ինձ ցավեցնելու և վիրավորելու:

Մարդիկ, որոնք չափի զգացում ունեն…

Ինձ դուր են գալիս մարդիկ, որոնք արդարության զգացում ունեն. նրանց կոչում եմ ընկերներ:

Ինձ դուր են գալիս մարդիկ, որոնք գիտակցում են երջանկության կարևորությունը և քարոզում են դա: Մարդիկ, որոնք կատակների միջոցով սովորեցնում են մեզ հումորով ընդունել կյանքը: Մարդիկ, որոնք երբեք չեն դադարում մանուկ լինել:

Ինձ դուր են գալիս մարդիկ, որոնք վարակում են իրենց էներգիայով: Ինձ դուր են գալիս պարզ ու անկեղծ մարդիկ՝ ունակ խելամիտ փաստերով հակադրվելու յուրաքանչյուրի որոշումներին:

Ինձ դուր են գալիս հավատարիմ ու համառ մարդիկ, որոնք չեն թուլանում, երբ փորձում են հասնել իրենց նպատակներին ու գաղափարներին:

Ինձ դուր են գալիս տեսակետ ունեցող մարդիկ, նրանք, որոնք չեն ամաչում գիտակցել, որ սխալվել են կամ որ ինչ-որ բան չգիտեն: Մարդիկ, որոնք իրենց սխալներն ընդունելիս, ջանում են նորից չկրկնել դրանք: Մարդիկ, որոնք պայքարում են ձախորդությունների դեմ: Մարդիկ, որոնք ելք են փնտրում:

Ինձ դուր են գալիս մարդիկ, որոնք ներքուստ են մտածում ու չափում, որոնք չեն արժևորում իրենց նմաններին հասարակական կաղապարով կամ թե ինչպես են նրանք փայլում: Մարդիկ, որոնք չեն դատվում ու չեն թողնում, որ ուրիշները դատեն:

Ինձ դուր են գալիս մարդիկ, որոնք անհատականություն ունեն…

Ինձ դուր են գալիս մարդիկ, որոնք ունակ են հասկանալու, որ մարդկային էության մեծագույն սխալը փորձելն է գլխից հանել այն, ինչը դուրս չի գալիս սրտից:

Զգայունությունը, քաջությունը, համերաշխությունը, բարությունը, հարգանքը, հանգստությունը, արժեքները, ուրախությունը, հնազանդությունը, հավատը, տակտը երջանկությունը, վստահությունը, հույսը, շնորհակալության զգացումը, իմաստությունը, երազանքները, զղջումը և սերը հիմքեր են՝ մարդ կոչվելու համար:

Այս տիպի մարդկանց հետ խոստանում եմ լինել կյանքիս մնացած օրերին, քանի որ նրանց իմ կողքին ունենալով՝ լավ եմ վարձատրվում:

ա) Ընտրե՛ք «Ինձ դուր են գալիս մարդիկ…» շարքից երկուսը և մեկնաբանե՛ք:

«Ինձ դուր են գալիս մարդիկ, որոնք արդար են իրենց շրջապատող մարդկանց ու իրենք իրենց հետ»

Յուրաքանչյոր մարդ պետք է արդար լինի և՛ իր, և՛ ուրիշների հետ,արդարությունը մարդու տեսակի մասին է խոսում։

բ) Շարունակե՛ք «Ինձ դուր են գալիս մարդիկ…» շարքը (երկու միտք)՝ պահպանելով գրողի ոճը:

«Ինձ դուր են գալիս մարդիկ, որոնք գիտենք գնահատել բարությունը».

«Ինձ դուր են գալիս մարդիկ, որոնք խիղճ ունեն»