Գյուղակում, որում կանգնեցինք մեր սայլերով երկար ժամանակ անբնակ տարածքներում չափումներ կատարելուց հետո, մի եզակի խելագար կար, որի խենթությունը կայանում էր նրանում, որ իրեն մահացած էր համարում:
Եկել էր այնտեղ մի քանի ամիս առաջ, առանց պատմելու, թե որտեղից էր` թախանձագին ու հուսահատորեն խնդրելով, որ իրեն հանգուցյալ համարեն:
Ավելորդ է ասել, որ ոչ ոք չկարողացավ իր ցանկությունը կատարել. որքան էլ որ շատերը իր հուսահատության առջև կեղծեին, արդյունքում դա միայն բազմապատկում էր նրա տառապանքները:
Մեր ժամանելուն պես շտապեց ներկայանալ մեր առջև` մեզ էլ աղերսելու համար այն, ինչին անհնար էր հավատալ` այնպիսի հուսահատ խոնարհությամբ, որ անշուշտ խղճահարություն էր առաջացնում: Նույնն անում էր բոլոր ճամփորդների հետ, ովքեր երբեմն-երբեմն անցնում էին այդ կողմերով:
Արտասովոր նիհար մի մարդ էր` դեղնավուն մորուքով, փաթաթված ցնցոտիների մեջ, սովորական խելագարի պես: Բայց մեր հողաչափը ինչպես պարզվեց հակում ուներ հոգեբուժության հանդեպ և ուշագրավ անձնավորությանը հարցաքննելու առիթը բաց չթողեց: Վերջինս անմիջապես գլխի ընկավ իմ ընկերոջ մտադրության մասին և ակնարկներն ընդհատեց խոսքի այնպիսի հստակությամբ, որ ամեն առումով հակասում էր նրա կերպարին:
– Բայց ես խենթ չեմ, – ասաց ակնհայտ հանդարտությամբ, որն, ինչևէ, մասամբ միայն սքողում էր նրա վշտալի հոռետեսությունը, – ես խենթ չեմ և մահացել եմ, իրականում, երեսուն տարի առաջ: Իհարկե: Ինչու՞ եմ մահացել:
Ընկերս ինձ աննկատ աչքով արեց: Խոստումնալից սկիզբ էր:
– Ես ծագումով այսինչ տեղից եմ, անունս Այսինչ է, ընտանիքս գտնվում է…
(Իմ կողմից բաց եմ թողնում այս տվյալները, քանի որ չեմ ուզում վնաս պատճառել նրա մտերիմ կենդանի մարդկանց)
– Ուշագնացություններ էի ունենում` այնքան նման մահվան, որ նախ սարսափեցնելու աստիճան վախեցնելուց հետո, ի վերջո բոլորին ներշնչեցին այն վստահությունը, որ ես դրանիցչեմ մահանա: Որոշ բժիշկներ դա ամենայն վստահությամբ հաստատեցին: Երևի ճիճու ունեի:
Մի անգամ, այնուամենայնիվ, մնացի այդ ուշաթափություններից մեկում: Եվ այստեղ սկսվեց իմ տառապանքի, իմ խելագարության պատմությունը…
Բոլորի միաձայն թերհավատությունը իմ մահվան վերաբերյալ ինձ թույլ չէր տալիս մեռնել: Բնության առջև ես մահացած էի և մահացած եմ: Բայց որպեսզի դա լինի մարդկայնորեն իրական լինի ինձ անհրաժեշտ է մեկ հոգու կամք, որ կհաստատի: Միայն մի:
Հետ եկա իմ ուշագնացությունից վերադառնալու զուտ նյութական սովորությամբ. բայց ես` որպես մտածող էակ, ես` իմ ողջ էությամբ, գոյություն չունեմ: Եվ չկա մարդկային լեզու, որ կարողանա նկարագրել այս տառապանքը: Ոչնչի ծարավը սարսափելի բան է:
Ասում էր այս ամենը հասարակ ձևով, ճշմարտության այնպիսի շեշտով, որ վախեցնում էր:
– Ոչնչի ծարա՜վը: Եվ ամենավատն այն է, որ չեմ կարող քնել: Երեսո՜ւն տարի արթուն: Երեսո՜ւն տարի հավերժ արթմնի ամենայն բանի գոյության և իմ չգոյության առջև:
Գյուղում բոլորն արդեն այս ամենն անգիր գիտեին:
Արդեն գռեհիկ էին դառնում նրա անվերջ կրկնվող փորձերը` ստիպելու հավատալ իր մահվանը: Սովորթւոյուն ուներ քնել չորս մոմերի արանքում: Երկար ժամեր շարունակ անցկացնում էր դաշտում պառկած` դեմքը հողով ծածկված:
Այս պատմությունները մեզ մեծապես հետաքրքեցին, բայց երբ արդեն մտադրվել էինք մեր դիտարկումները համակարգել, անսպասելի հանգուցալուծումը վրա հասավ:
Երկու սևագործ բանվոր, որ պետք է մեզ հասնեին այդ վայրում, մի քանի ետևում մնացած ջորիների հետ միասին տեղ հասան երրորդ օրվա գիշերը:
Քնած լինելով` նրանց գալը չէինք զգացել, երբ հանկարծ զարթնեցինք նրանց բղավոցներից:
Ահա թե ինչ էր կատարվել.
Խենթը քնած էր մեր իջևանատան խոհանոցում, կամ թվում էր թե քնած է իր մշտական անքնության մեջ. միակ ողորմությունն էր որ համաձայնվել էր մեզանից ընդունել:
Դռնից հազիվ էին ներս մտել, երբ քարացած կանգ առան այդ տեսարանի և սուտ քնածի առջև: Մի ծածկոց ծածկում էր նրան մինչև կուրծքը: Ոտքերը դուրս էին ցցվել մյուս կողմից:
– Հանգուցյա՜լ, – կմկմացին գրեթե միաժամանակ: Նրանք հավատացել էին իրականությանը:
Լսեցին կաշվե տիկի միջից օդ դուրս գալուն նման մի հոգոց: Ծածկոցը տափակեց ասես դրա տակ ոչինչ չլիներ, մինչ երևացող մասերը` գլուխն ու ոտքերը հանկարծ վերածվեցին կմախքի:
Նրանց արձակած ճիչը մեզ երկու ցատկով կանգնեցրեց փալասի դիմաց:
Քաշեցինք ծածկոցը մահացու սարսուռով:
Այնտեղ` քրջերի մեջ, հանգչում էին, առանց խոնավության մի նշույլի անգամ, առանց մսի նվազագույն մասնիկի, հնագույն ոսկորներ` դրանց կպած չորացած կաշվով:
Վերջ
Էլիզա Այվազյան 